Feedback

Feedback roept bij docenten veelal negatieve associaties op: stapels treurigstemmende, ergerniswekkende en oninteressante teksten van uitputtend commentaar voorzien. Het kan anders, prettiger en beter.

Waarom tussentijdse feedback?

Studenten die tussentijds lezerscommentaar op conceptteksten ontvangen en verwerken, leveren vrijwel altijd betere eindresultaten af. Bijkomend voordeel is dat het inbouwen van commentaarmomenten studentschrijvers dwingt tot tekstproductie en tot bezinning op de tekst en het schrijfproces. Begrijpelijkerwijs wordt aan docentcommentaar vaak de meeste waarde gehecht; commentaar van medestudenten is echter eveneens waardevol omdat dit geen evaluatief karakter heeft. Meer dan docenten kunnen studiegenoten fungeren als gesprekspartner, als meedenker.

Feedback geven op conceptteksten kost tijd, maar deze investering betaalt zichzelf ruim terug bij de eindbeoordeling; de docent kan dan vaak volstaan met een korte, globale eindbeoordeling (zie Teksten beoordelen). Nog meer tijdwinst én meer leereffect treden op bij inzet van peer feedback: door het onderling uitwisselen van commentaar raken studentschrijvers vertrouwd met terminologie waarmee teksteigenschappen en -kwaliteiten benoemd kunnen worden.

---

Besef de impact van docentcommentaar

Het (tussentijds) oordeel van een docent over een studenttekst kan verstrekkende gevolgen hebben voor het zelfvertrouwen van studenten. Schrijvers met weinig ervaring hebben soms de neiging zich sterk te hechten aan hun teksten. Negatieve kritiek komt dan hard aan en kan zeer ontmoedigend werken. Complimenten en aanmoedigingen zijn daarentegen heel stimulerend. Ideaal is een zorgvuldig evenwicht tussen positieve feedback en een kritische houding, waaruit tevens blijkt dat het in principe altijd beter kan.

Geef aan dat commentaar vragen ‘natuurlijk’ schrijversgedrag is

Maak duidelijk dat het vragen, ontvangen en verwerken van lezerscommentaar een natuurlijk onderdeel van het schrijfproces is. Schrijvers met een professionele houding beschouwen advies en commentaar vragen als strategie om de tekstkwaliteit te verhogen en als onmisbaar instrument bij het corrigeren van hinderlijke fouten waarvoor ze zelf tijdens het schrijven een blinde vlek hebben gekregen. Illustreer dit eventueel aan de hand van eigen schrijf- en revisie-ervaringen.

Verduidelijk de status van het commentaar

Maak duidelijk wat de rol van de docent-commentator en de status van diens commentaar is. Basisprincipe moet steeds zijn dat de studentschrijver zelf eindverantwoordelijk is en blijft voor zijn tekst.

Onderdruk de neiging om uitsluitend te corrigeren

Optreden als persoonlijke corrector van studenten brengt geen leerervaringen teweeg. Correcties werken een onzelfstandige schrijfhouding en een fixatie op microniveau in de hand; ze activeren zelden tot werkelijke revisie. Neem liever de houding aan van een kritische lezer of een coach: stel open, kritische vragen over problematische passages en geef aanmoedigingen. Indien corrigeren noodzakelijk is, is het raadzaam dit in algemene termen te doen ("let op spelling"; "alineastructuur kan helderder"). Maak desgewenst gebruik van het Notatiesysteem van commentaar bij conceptteksten.

Laat aandacht voor de vorm niet prevaleren boven aandacht voor de inhoud

Mooie zinnen kunnen een oppervlakkige inhoud verhullen, en achter onhandige formuleringen kunnen slimme redeneringen schuilgaan. Maak bij het geven van feedback duidelijk dat het bij teksten in principe gaat om ideeën en standpunten. Een student die een ambitieuze gedachtegang uiteenzet, heeft weinig baat bij een verbetering in zijn interpunctie.

Denk na over het effect van het commentaar

Besef dat studenten met evenveel typen commentaar als docenten te maken krijgen! Iedere docent heeft zijn of haar eigen gewoontes, en geen daarvan is voor studenten vanzelfsprekend. Vooral schriftelijk commentaar wordt vaak verkeerd begrepen, zeker wanneer het globale en abstracte opmerkingen zijn. Met name bij beginnende studenten is het raadzaam zo concreet mogelijk te zijn. Bij gevorderde studenten kan juist welbewust gekozen worden voor een zekere mate van abstractheid, ook om na te gaan of zij op dit niveau op hun tekst of de inhoud daarvan kunnen reflecteren.

Zorg voor een goede timing

Pas het commentaar aan bij het werkstadium waarin de student zich bevindt. In de beginfase is commentaar op het niveau van gedachtegangen en redeneringen productiever dan commentaar over spelling en grammatica. Tolereer in het begin van het schrijftraject enige rommeligheid en onzorgvuldigheid in woordkeus en formuleringen. Commentaar op dit niveau kan in het begin van het productieproces toe leiden dat studenten te vroeg gehecht raken aan woorden of formuleringen, en deze niet meer willen weggooien terwijl de tekst daar eigenlijk wel om vraagt.

Leg de maatstaf voor eindproducten hoog

Neem geen genoegen met eindversies die slecht doordacht, slordig gestructureerd of slecht geformuleerd zijn. Studenten zijn minder bereid te reviseren wanneer teksten met gebreken toch hoog becijferd worden. Een strenge norm dwingt tot zorgvuldig revisiegedrag en creëert een schrijfethiek waarbinnen gemakzucht en slordigheid als onaanvaardbaar worden beschouwd. Benadruk de sociale onaanvaardbaarheid van slordige teksten en creëer een sfeer waarbinnen studenten volledige verantwoordelijkheid dragen voor hun eindproducten. Zie ook Teksten beoordelen.

Begeleid het uitwisselen van peer feedback

Het uitwisselen van peer feedback behoeft aansturing, anders kan het commentaar verzanden in inhoudsloze opmerkingen. Bespreek vooraf de aandachtspunten en de mogelijke 'houdingen' van de commentator en de becommentarieerde studentschrijver. Leg eventueel een gespreksprocedure vast, of laat studenten hun commentaar en herschrijfadviezen op papier zetten.

Mondelinge of schriftelijke feedback?

• Schriftelijk commentaar
• • Voordeel: biedt een tastbaar houvast bij revisie
  • Nadelen: wordt vaak slecht begrepen; komt harder aan dan bedoeld
• Mondeling commentaar
• • Voordelen: geeft gelegenheid om te nuanceren, toe te lichten en te reageren op het commentaar
  • Nadeel: kost veel tijd

Aanbevelingen

Combineer schriftelijk en mondeling commentaar: geef studenten kort persoonlijk commentaar in schriftelijke vorm en licht een selectie van veelvoorkomende problemen en mogelijke oplossingen toe in een groepsbijeenkomst. Maak gebruik van een standaard-checklist: zie formulieren om teksten te beoordelen.

---

Literatuur

Bean, J.C. (1998). Schrijvend leren en andere didactische werkvormen voor actief leren. Leiden: Spruyt, van Mantgem & de Does BV.

Bruffee, K.A. (1984). Peer tutoring and the "Conversation of Mankind".'  In: Ch. Murphy, en J. Law. (1995). Landmark Essays on Writing Centers. Davis: Hermaporas Press, 87-98.

Stanford University Letter on Teaching 3. (1992). Responding to Student Writing.  No.3: 1-4.