RUG-hoogleraar Rina Knoeff ontvangt prestigieuze onderscheiding  

De Universiteit Gent kent een Sarton-medaille en gelijknamige leerstoel toe aan Rina Knoeff, hoogleraar Health and Humanities aan de Rijksuniversiteit Groningen. Ze krijgt de medaille voor haar verdiensten op het gebied van de medische geschiedenis. In haar inaugurele rede, die op 17 oktober plaatsvindt, stelt de Groningse hoogleraar dat we een hoop kunnen leren van de premoderne kijk op het vrouwelijk lichaam. 

Knoeff, verbonden aan het Centre for Health and Humanities in de Faculteit Letteren en de Aletta Jacobs School of Public Health, is vereerd met de prestigieuze Gentse prijs voor wetenschapsgeschiedenis. ‘Ik had het totaal niet zien aankomen en wist niet helemaal hoe ik moest reageren. Mijn collega’s zeiden: je moet het gewoon omarmen en er blij mee zijn. Dus dat heb ik maar gedaan’, lacht de hoogleraar.

Ieder jaar dragen de Gentse faculteiten buitengewoon verdienstelijke wetenschapshistorici voor een Sarton-medaille aan. Daarnaast kent de Gentse universiteit jaarlijks de gelijknamige leerstoel toe. Knoeff krijgt zowel een medaille als de leerstoel. De Groningse hoogleraar is onder andere voorgedragen vanwege haar werk binnen het Europese samenwerkingsverband Enlight op het gebied van Health Humanities.

Bij Health Humanities draait het om interdisciplinair onderzoek, vertelt Knoeff. ‘Gezondheid is niet alleen een medisch, maar vooral ook een maatschappelijk issue. Het is te belangrijk om alleen aan de dokter over te laten, zeg ik wel eens. Bij Health Humanities leggen we de nadruk op andere perspectieven, zoals culturele, filosofische en historische opvattingen.

Het gaat daarbij om de intenties van mensen, legt de hoogleraar uit. ‘De mens is geen machine. Het gaat om de vraag hoe iemand gezondheid en ziekte beleeft, en waarom iemand kiest om iets wel, of juist niet te doen. Dit zagen we bijvoorbeeld tijdens de Covidpandemie. Waarom houden mensen zich niet aan de regels? Dat is een vraag voor onderzoekers uit de geesteswetenschappen. Ik heb er altijd voor gepleit om aan het OMT ook een historicus toe te voegen. We kunnen bijvoorbeeld leren van historische patronen in de aanpak van epidemische ziekten.’

Premoderne spiegel

Tijdens de inaugurele rede, op 18 oktober, vertelt Knoeff over de benadering van het vrouwelijk lichaam. Vaak worden genderverschillen in de gezondheidszorg gereduceerd tot een eeuwenoude geschiedenis van de patriarchale samenleving, legt ze uit. ‘Deze geschiedenis is echter niet zo oud en stamt vooral uit de moderne geneeskunde van de 19^de eeuw: de vrouw werd gereduceerd tot haar baarmoeder en eierstokken.’ Dit weerklinkt nog altijd in ons huidige beeld van het vrouwelijk lichaam’, stelt de hoogleraar. ‘Menstruatie wordt gezien als een ziekelijk probleem. In Engeland sprak men zelfs over The Curse.’

In de premoderne samenleving werd hier heel anders naar gekeken, betoogt Knoeff. ‘In de bronnen wordt juist positief over menstruatie gesproken. Wetenschappers zagen het als een perfect gezondheidsmechanisme, waarbij het lichaam overtollig bloed en afvalstoffen kwijtraakte. Problemen met de menstruatie werden daarom uiterst serieus genomen. Dit soort historische verhalen houden ons een spiegel voor en brengen ons op andere gedachten. We kunnen het gebruiken om het 19de-eeuwse narratief los te laten, en positiever en minder beschroomd over het vrouwelijk lichaam te spreken.’

Naast haar inaugurele rede geeft Knoeff een lezing op de Gentse medische faculteit. Ze hoopt dat haar leerstoel bijdraagt aan de vorming van een Europees centrum voor Health & Humanities. ‘Zodat er bij iedere onderzoeksaanvraag op het gebied van gezondheid een Humanities hoofdstuk komt. Ik hoop dat door mijn onderscheiding dit balletje gaat rollen.’

De Sartonmedailles van de Universiteit Gent werden voor het eerst uitgereikt in 1986. De prijs is vernoemd naar de Belgisch-Amerikaanse wetenschapshistoricus George Sarton. Meer informatie over de medaille en de lezing van Knoeff is te vinden op de website van de Universiteit Gent.