“We willen graag dat leerlingen milieubewuster worden”

Nu de gevolgen van klimaatverandering steeds duidelijker worden, wordt het ook steeds duidelijker dat de jongere generaties de gevolgen ervan zullen ervaren. De jongere generaties zullen de juiste beslissingen moeten nemen om ons klimaat te verbeteren. Hoewel klimaateducatie tegenwoordig steeds meer aandacht krijgt, zijn effectieve hulpmiddelen en richtlijnen voor dit soort educatie tot nu toe grotendeels ver te zoeken. In een nieuw M20-onderzoek probeert een interdisciplinair team van onderzoekers dit probleem op te lossen door scholen een praktisch lesplan voor klimaateducatie aan te bieden.

Tim Huijgen, universitair docent sociale wetenschappen, initieerde het nieuwe project samen met universitair docent burgerwetenschappen Mohammad Gharesifard, hoogleraar onderwijswetenschappen Joana Duarte en hoogleraar wetenschapseducatie Lucy Avraamidou. In het nieuwe M20-onderzoek wil het team virtual reality-technologie gebruiken om een duidelijke methode te ontwikkelen waarmee scholen hun leerlingen les kunnen geven over milieubewust burgerschap.

Milieubewust burgerschap

Om klimaatverandering tegen te gaan, is educatie op het gebied van milieubewust burgerschap van groot belang volgens de onderzoekers. Milieubewust burgerschap is het milieubewuste gedrag van burgers. Die burgers handelen en nemen deel aan de maatschappij als drijfveer van verandering door middel van individuele en collectieve acties. Die acties dienen om milieuproblemen te begrijpen, op te lossen en te voorkomen en een duurzame relatie met de natuur te ontwikkelen. Gharesifard legt het concept als volgt uit: "Voor mij gaat milieubewust burgerschap over het hebben van zeggenschap als het gaat over milieukwesties. Als onderdeel van een maatschappij wil je milieukwesties begrijpen die jou, je vrienden en je familie aangaan, er een mening over vormen en erop reageren.. Maar voordat je iets kunt doen, moet je deze kwesties begrijpen. Dat is waarom onderwijs en daarmee ons project belangrijk zijn." 

De onderzoekers beginnen niet helemaal vanaf nul. Het project bouwt voort op de leerplannen die zijn ontwikkeld als onderdeel van het Horizon 2020 project OTTER, dat werd gecoördineerd door hoogleraar Avraamidou. OTTER onderzocht de manieren waarop plekken buiten de school om kunnen dienen als ruimtes voor leren, verzet en hoop met betrekking tot klimaatrechtvaardigheid in het voortgezet onderwijs. Een degelijke basis om op voort te bouwen voor het nieuwe project volgens de onderzoekers.

De ultieme empathiemachine

Om milieubewust burgerschap te bevorderen, is het heel belangrijk voor leerlingen om zich in de schoenen van iemand anders te kunnen verplaatsen en hun standpunt te begrijpen. Dit wordt ‘perspectief nemen’ genoemd en is een belangrijk onderwerp in de onderzoeken van Huijgen. Echter bleek uit eerder onderzoek dat jongere leerlingen het vaak moeilijk vinden om dingen vanuit een ander perspectief te bekijken, begrijpen en uit te leggen. "Dat is waar virtual reality een belangrijke rol kan spelen", zegt Gharesifard.

Virtual reality wordt ook wel de 'ultieme empathiemachine' genoemd, omdat het de gebruiker in staat stelt om allerlei perspectieven door de eigen ogen te bekijken. "Leerlingen hier in Nederland merken de gevolgen van klimaatverandering misschien niet persoonlijk. Maar door middel van virtual reality kunnen docenten leerlingen meenemen naar plekken waar ze niet gemakkelijk naartoe kunnen reizen en leerlingen unieke perspectieven bieden, bijvoorbeeld van iemand die op een klein eiland woont", legt Huijgen uit.

Nieuw onderzoek

Het project wordt opgesplitst in drie afzonderlijke onderzoeken. In het eerste onderzoek gaan de wetenschappers kijken naar de voorkennis van leerlingen over belangrijke klimaatonderwerpen, hun gedrag en welke misconcepties ze hebben. "In het eerste onderzoek staan de leerlingen heel centraal", legt Huijgen uit. Gharesifard vult aan. "Ze voorzien ons van de gegevens en informatie die we nodig hebben om onze interventie te creëren."

In de tweede studie zal het leerplan, dat wordt gecreëerd met behulp van de gegevens uit de eerste studie, worden getest in de klas. Diversiteit speelt ook een belangrijke rol bij dat testen; leerlingen met verschillende achtergronden kunnen op verschillende manieren omgaan met de virtual reality-interventie. "Dat is heel interessant om naar te kijken, omdat klaslokalen op middelbare scholen steeds diverser worden", aldus Huijgen.

In de derde en laatste studie verschuift de focus van leerlingen naar docenten. Dat is ook belangrijk volgens Huijgen "We moeten ook de docenten trainen die met het leerplan willen werken. Je kunt een schitterend nieuw leerplan hebben, maar als de docenten niet weten hoe ze het moeten gebruiken, is het niet erg effectief. Zij zijn tenslotte degenen die de lessen moeten geven."

Uiteindelijk hopen de onderzoekers een effectief en praktisch leerplan te maken dat bestaat uit verschillende onderdelen, zoals de virtual reality-interventie en richtlijnen voor leerkrachten. Gharesifard denkt nog wat groter. "In het ideale geval worden studenten milieubewuster als resultaat van ons project. Dan kunnen ze een rol spelen bij het stimuleren van verandering in de maatschappij."

Interdisciplinair werken

Het nieuwe onderzoek is een interdisciplinair project waarin zowel sociale wetenschappen als Bèta-onderwijs een belangrijke rol spelen. Huijgen benadrukt het belang van interdisciplinair werken. "Als we het over klimaatonderwijs hebben, heb je interdisciplinair werk en interdisciplinaire perspectieven nodig. Ik ben lange tijd geschiedenisleraar geweest en kan de historische achtergrond bieden in discussies over klimaatverandering. Maar dat is niet genoeg; we hebben inzichten uit allerlei vakgebieden nodig."

Het project is nog niet van start gegaan; de onderzoekers zijn nog op zoek naar een promovendus die het project op zich wil nemen. "Zodra we een promovendus hebben gevonden, hopen we rond november met het project te kunnen beginnen", legt Huijgen uit.

Het project is via de Aletta Jacobs School of Public Health gefinancierd door Het Ubbo Emmius Fonds als onderdeel van de M20-beurzen van 2024. De M20-beurzen zijn er om interdisciplinaire projecten te ondersteunen en om onderzoekers de benodigde financiën te geven om een promovendus aan te stellen.

Hoe ze het voorstel voor het project hebben gemaakt, is een interessant verhaal dat zowel Huijgen als Gharesifard graag willen delen. "We hebben elkaar ontmoet tijdens een cursus academisch leiderschap aan de universiteit. Tijdens de eerste sessie raakten we aan de praat en bespraken we mogelijke samenwerkingen. Al voor de tweede sessie van de cursus begonnen we met het uitwerken van het idee voor het voorstel," leggen ze uit. "Toen we hoorden dat het werd gefinancierd, was dat natuurlijk de kers op de taart. We stonden echt te springen!"