Ervaringen tijdens het wetenschapsfestival: ‘Het vinden van een goede metafoor is extreem belangrijk’

De Europese Nacht van de Onderzoekers (ERN) en Zpannend Zernike (ZZ) zijn wetenschapsfestivals waar onderzoekers van de Rijksuniversiteit Groningen hun werk kunnen tonen aan een breed publiek. In dit tweeluik vertellen RUG-onderzoekers over hun ervaringen van vorig jaar. ‘Ik kan het zeker aanraden om deel te nemen aan het evenement.’

Tekst: Jelle Posthuma

Zpannend Zernike en ERN bieden wetenschappers een uitgelezen kans om buiten de gebaande wetenschappelijke paden te treden. Veel onderzoekers komen niet op dagelijkse basis in aanraking met een breed publiek. Dat geldt ook voor Francesca Bulian, geoloog en postdoc aan de Rijksuniversiteit Groningen. Ze deed vorig jaar mee aan Zpannend Zernike, het wetenschapsfestijn voor kinderen. ‘Ik heb oprecht genoten van het evenement. Als micropaleontoloog ben ik gespecialiseerd in hele kleine fossielen. Het was verrassend en verfrissend om te zien hoe geïnteresseerd mensen waren in mijn werk. Normaal gesproken doe je ‘gewoon’ je wetenschappelijke werk, en ben je niet echt bezig met de buitenwereld.’

Tijdens Zpannend Zernike vertelde Bulian over bijzondere fossielen in de vloer van het gebouw waar het House of Connections is gevestigd. Deze prehistorische dieren leefden miljoenen jaren geleden in de zee. Tegenwoordig zijn deze ‘stadsfossielen’ nog te zien in vloeren, gevels en trappen van gebouwen. ‘Mensen zeiden dat ze in de toekomst anders naar gebouwen en materialen zouden kijken, dat was natuurlijk leuk om te horen. Mijn microscoop, waarmee mensen microfossielen konden bestuderen, hielp ook om het onderwerp concreet te maken voor de bezoekers. En de kinderen waren eigenlijk enthousiast over alles’, lacht de postdoc.

Beeldspraak

Volgens Bulian is het belangrijk om op zoek te gaan naar een metafoor om het wetenschappelijke verhaal over te brengen. ‘Ik gebruikte de metafoor van een detective om mijn werk uit te leggen. Als paleontologen bestuderen we als detectives het verleden en gaan op zoek naar aanwijzingen in de grond. De kinderen konden een speurtocht maken, waarbij ze zelf als detectives op zoek gingen naar aanwijzingen.’ De onderzoeker hoopt dat de kinderen geïnspireerd raakten. ‘Wie weet kopen ze wel een boek over fossielen en besluiten ze om later zelf te gaan studeren.’

Ook Jesca de Jager, PhD bij het UMCG, herkent het belang van metaforen. Ze deed vorig jaar mee aan de Europese Nacht van de Onderzoekers. ‘In de voorbereiding heb ik veel nagedacht over goede metaforen, want ik wilde eigenlijk geen jargon gebruiken. Een goede metafoor is extreem belangrijk. Tegelijkertijd is het lastig om over alle wetenschappelijke nuances heen te stappen. Ik heb een workshop wetenschapscommunicatie vanuit het UMCG gevolgd en thuis oefende ik op mijn moeder en mijn vriend. Ze zijn weliswaar wetenschapsenthousiastelingen, maar geen experts op het gebied van neurobiologie. Daarom waren ze een goed oefenpubliek.’

Science Battle

De Jager richt zich in haar onderzoek op neuroplasticiteit, oftewel het vermogen om in de hersenen nieuwe structuren en verbindingen te doen ontstaan. Tijdens ERN vertelde de promovenda over de invloed op dit proces van psychische stoornissen, zoals een zware depressie of schizofrenie, en de mogelijke positieve effecten van een behandeling met psychedelica. De Jager deed tijdens het wetenschapsfestival mee aan een Science Battle, waar onderzoekers zeven minuten de tijd kregen om over hun onderzoek te vertellen. Het publiek kon met een koptelefoon kiezen naar welk verhaal ze wilden luisteren.

Bij neuroplasticiteit draait het onder andere om verbindingen in de hersenen, vervolgt De Jager. ‘Baby’s hebben ontzettend veel van deze verbindingen. Naarmate we leren wat belangrijk is, elimineren we sommige verbindingen, terwijl andere sterker worden.’ De promovenda vergelijkt het met de paden in een bos, een metafoor die ze ook tijdens de ERN gebruikte. ‘Sommige paden zijn vaak bewandeld, terwijl andere wegen vrijwel dichtgegroeid zijn. Bij een depressie wordt het bos heel donker en loop je als het ware steeds over dezelfde paden, die negatieve gevoelens in stand houden. We weten ook uit scans dat er bij mensen met psychische aandoeningen vaak (veel) minder verbindingen te zien zijn.’

Uit onderzoek blijkt dat psychedelica een positief effect kunnen hebben op patiënten met een depressie. De stoffen in psychedelica stimuleren de hersenen om nieuwe verbindingen te maken. Een vergelijkbaar effect is te zien bij elektroschocktherapie. ‘Je schudt het bos als het ware op, waardoor er nieuwe paden ontstaan.’ De invloed van psychedelica moet nog verder worden onderzocht, benadrukt de promovenda. ‘Er is veel interesse bij patiënten die erg ziek zijn om aan dergelijk onderzoek deel te nemen: veel mensen zien het als een laatste strohalm.’

Mooie kans

Het publiek tijdens ERN reageerde positief op het verhaal van de promovenda. Sterker nog: ze wist de ‘Science Battle’ te winnen. ‘Er kwamen na afloop drie mensen naar mij toe om vragen te stellen over het onderzoek. Het inzetten van psychedelica bij psychische stoornissen is een ‘hot topic’. Ik vind het belangrijk om te vertellen over waar we staan met ons onderzoek. Bovendien is het goed dat er in openheid gepraat wordt over psychische aandoeningen. Het kostte mij best wat tijd om het goed voor te bereiden, maar ik kan het andere onderzoekers zeker aanraden om deel te nemen aan het evenement.’

Dat beaamt Bulian. ‘Als onderzoeker leef je toch in een academische bubbel. Veel van mijn vrienden werken in de wetenschappelijke wereld. Het gevaar is dat je de rest van de samenleving een beetje uit het oog verliest. Evenementen als Zpannend Zernike bieden een mooie kans om te laten zien waar we mee bezig zijn als wetenschappers.’

Je kunt je tot 1 mei aanmelden voor de 2025 editie van de herfstwetenschapsfestivals via deze link.