Invalshoek en probleemstelling

Een goede tekst behandelt een onderwerp vanuit een bepaalde invalshoek. Bij wetenschappelijke teksten wordt de invalshoek vaak bepaald door de probleemstelling van het onderzoek. Invalshoek en probleemstelling helpen de lezer bij het ontdekken en vasthouden van de rode draad van een tekst. Daarbij vormen ze ook een instrument dat schrijvers kan helpen gedurende het schrijfproces. Met een invalshoek kun je het onderwerp afbakenen, informatie selecteren en lijn in de tekst aanbrengen.

Invalshoek

Elk thema kan vanuit oneindig veel verschillende perspectieven worden benaderd. De benadering die de schrijver kiest, vormt de invalshoek van een tekst.

Voorbeeld

Stel: er is een gijzeling aan de gang. Verslaggevers hebben inmiddels uitvoerig bericht over de feitelijkheden: waar, wanneer, hoe, wie zijn de daders, hoeveel gijzelaars, etcetera. De gijzeling duurt voort en naast berichtgeving over de gebeurtenissen verschijnen nu ook meer analytische achtergrondartikelen. Deze worden vanuit verschillende invalshoeken uitgewerkt: "De politieke achtergrond van de gijzeling", "De psychische gevolgen van een gijzeling", "Kan het DNA-profiel van een gijzelnemer met dat van moordenaars vergeleken worden?" etcetera.

Een invalshoek voorkomt:

• selectieproblemen: zonder invalshoek kan een schrijver niet bepalen welk materiaal wel en niet in zijn achtergrondartikel verwerkt moet worden. Is het zinvol om de familieleden van gijzelaars te interviewen? Is een overzicht van grote gijzelingen van de afgelopen 50 jaar relevant? Een invalshoek helpt de schrijver bij het maken van keuzes.
• een ‘omgevallen kaartenbak’: een tekst zonder invalshoek maakt op lezers de indruk van een onsamenhangende grabbelton van weetjes, impressies, feiten en meningen. Lezers hebben liever een stuk dat een punt maakt, zoals: "Wanneer politici hun beloften aan gijzelnemers niet waarmaken, verliezen zij hun geloofwaardigheid." De invalshoek maakt het mogelijk om je tekstontwerp ‘slank’ en ‘to the point’ te houden.

Probleemstelling

In een wetenschappelijke tekst wordt de invalshoek bepaald door de probleemstelling van het onderzoek (zie ook Tekstplan). Dit veronderstelt een nauwkeurige formulering van een afgebakend onderwerp, en bevat volgens de meeste handboeken 2 onderdelen: een vraagstelling en een doelstelling.

Ontwerp: Onderwerp en probleemstelling zijn in de onderstaande formulering tot uitdrukking te brengen.

• Ik onderzoek {onderwerp}, omdat ik wil weten {vraag}

  teneinde {doel}

In het geval van praktisch toepasbaar onderzoek kun je eventueel het belang van het onderzoek aan toevoegen.

Voorbeelden

• Ik bestudeer het voortplantingsgedrag van vlooien,

  omdat ik wil weten op welk moment vlooien het meest reproductief zijn,

  teneinde het inzicht in de levenscyclus van de vlo te vergroten,

  (zodat de vlooienbestrijding bij huisdieren verbeterd kan worden).

• Ik bestudeer de reparatieprocedures van koelsystemen,

  omdat ik wil weten hoe deskundige reparateurs gebreken diagnosticeren,

  teneinde een standaardprocedure voor het repareren van koelsystemen te ontwerpen

  (zodat het onderwijs aan reparateurs van koelsystemen verbeterd kan worden).

• Ik bestudeer het plan-gedrag van schrijvers die gebruik maken van de pc,

  omdat ik wil weten hoe pc-schrijvers de totstandkoming van hun werk faseren,

  teneinde inzicht te krijgen in de wensen en behoeften van pc-schrijvers,

  (zodat de software voor pc-schrijvers beter aangepast kan worden aan de wensen en behoeften van gebruikers).

Pas op: Voor het ontwerpen van een probleemstelling bestaat geen vaste procedure. Het vergt veel denk- en redeneerwerk om tot een goede, samenhangende probleemstelling te komen, en daarmee tot een goed onderzoeksontwerp. Je werkwijze en probleemstelling hangen af van de aanleiding van het onderzoek.

• Indien de aanleiding ligt in een praktisch probleem werk je vanuit dit probleem toe naar een specifieke vraagstelling (bijvoorbeeld: een softwarebedrijf wil een nieuw tekstverwerkingsprogramma ontwikkelen en op de markt brengen en zet een aantal onderzoekers aan het werk om de gebruikerswensen en -behoeften in kaart te brengen).
• Indien de aanleiding ligt in een breed onderzoeksgebied, moet je om te beginnen binnen dat gebied een onderwerp kiezen en zo inperken dat het binnen het gegeven tijd- en ruimtebestek ‘onderzoekbaar’ wordt.

Plaatsing in de tekst

Een slimme onderzoeker noemt het onderwerp en de probleemstelling van zijn onderzoek op een in het oog springende positie in de inleiding van zijn tekst. Hiermee loopt hij het minste risico dat de boodschap verkeerd begrepen wordt of lezers de lijn van de tekst missen.

• De in het oog springende posities in de inleiding zijn:

  • aan het begin van de inleiding; deze krijgt een "top-down"-structuur: je begint met de kernvraag, en licht die daarna toe.
  • aan het eind van de inleiding; deze krijgt een "bottom-up"-karakter: je bouwt vanuit de basis op naar je centrale vraagstelling.

• De rest van de inleiding kun je gebruiken om:

  • het doel van het onderzoek nader toe te lichten,
  • het kader en/of de aanleiding van het onderzoek aan te geven, en / of
  • een kort overzicht van de stand van het onderzoek te geven (zie ook Lezen als strategie)

• De conventies van de structuur van de inleiding verschillen sterk per discipline; stel je op de hoogte van eventuele eisen en voorschriften (zie ook Tekstsoorten en tekstconventies)

Veelvoorkomende missers

Onderwerp en materiaal worden door elkaar gehaald

"Ik onderzoek de opstellen van eindexamenkandidaten omdat ik wil weten wat de gemiddelde zinslengte is van teksten van eindexamenkandidaten …etc.".

De opstellen zijn niet het onderwerp, maar het materiaal dat in het onderzoek wordt gebruikt. Een mogelijk onderwerp zou zijn: het verschil in complexiteit van zinnen in teksten van eindexamenkandidaten en in teksten van eerstejaars studenten Nederlands.

De doelstelling ontbreekt

Veel onderzoekers zijn onduidelijk over het belang van hun onderzoek. Hierdoor ontstaat het beeld dat zij wetenschap 'om de wetenschap' beoefenen. Het is echter de plicht van de onderzoeker om aan te geven wat de relevantie van zijn werk is, al is het alleen voor zijn directe omgeving van collega-onderzoekers.

De doelstelling is te "ruim"; doel staat te ver af van vraag

"Ik onderzoek de verschillen tussen de schedelstructuur van honden en wolven omdat ik wil weten of de herseninhoud van wolven groter is dan die van honden teneinde de evolutie van roofdieren in kaart te brengen."

De doelstelling is te "krap"; doel- en vraagstelling zijn vrijwel identiek

"Ik onderzoek de dialoogstructuur van zestiende-eeuwse toneelteksten omdat ik wil weten welke technieken zestiende-eeuwse toneelschrijvers hanteerden bij het schrijven van dialogen teneinde meer inzicht te krijgen in de dialogen van zestiende-eeuwse toneelteksten.

De doelstelling is niet relevant

"Ik onderzoek de representatie van het landschap in laat-negentiende-eeuwse Italiaanse romans, omdat ik wil weten welke metaforen laat-negentiende-eeuwse Italiaanse schrijvers hanteerden voor de natuur teneinde een werkstuk voor het college Italiaanse letterkunde te kunnen schrijven."

Tips

• Afbakening van een onderwerp: voor een onderzoek dat uit te voeren is in het kader van een gangbaar werkcollege, en dat tot een tekst moet leiden van redelijke omvang (circa 3000 woorden) moet je onderwerp zo specifiek zijn dat voor de omschrijving minimaal 7 woorden nodig zijn.
  • Voorbeeld: "Tolstojs roman Oorlog en vrede" > "vrije wil en noodlot in de roman Oorlog en vrede" > "de spanning tussen tussen vrije wil en noodlot in Tolstojs beschrijving van de 3 gevechten in Oorlog en vrede".
  • Werkwijze: Het onderwerp is ingeperkt door toevoeging van zelfstandige naamwoorden die het onderwerp specificeren.
  • Pas op: Verwar je onderwerp niet met je bronnenmateriaal! De 3 gevechtsscènes uit Oorlog en vrede zijn niet je onderwerp, maar je onderzoeksmateriaal.

• Formulering van een vraagstelling: je kunt jezelf op weg helpen bij het bedenken van een vraagstelling door de volgende vragen los te laten op je onderwerp:
  • Uit welke onderdelen bestaat het?
  • Wat is de geschiedenis van het onderwerp?
  • Welke verschillende categorieën kun je erin aanbrengen?
  • Welke eigenschappen heeft het?
  • Wat is de waarde van het onderwerp; waar kan het voor gebruikt worden?
    Werk eventuele blokkades weg door je onderwerp vanuit een heel andere invalshoek te benaderen.
• Formulering van de doelstelling: zelfs voor ervaren onderzoekers is het niet altijd gemakkelijk om de relevantie van een onderzoek te bepalen en onder woorden te brengen. Toch is het de taak van iedere onderzoeker om zich bij iedere onderzoeksvraag af te vragen so what?: "so what, als het inflexie-morfeem in het Hebreeuws onregelmatig is, dat de Titanic zo slecht ontworpen was, dat Jan van Genten hun paringsdans alleen bij volle maan uitvoeren en schilders in de veertiende eeuw veel geel in hun werk gebruikten?"

Soorten vraagstellingen

• Beschrijvend: brengt gegevens in kaart zonder er consequenties aan te verbinden
  • "Wat zijn de belangrijkste verschillen tussen de edities van?"
  • "Welke instellingen voor houden zich bezig met?"
• Verklarend: geeft verklaringen voor verschijnselen
  • "Wat is de oorzaak van?"
  • "Wat is de invloed van op ?"
• Toetsend: onderzoekt of iets aan bepaalde eisen voldoet
  • "Kan de werking van verbeterd worden door …?"
  • "Is het haalbaar om te organiseren?"
• Adviserend: doet suggesties voor het maken van een keuze uit verschillende opties
  • "Welke maatregelen moeten er worden genomen om?"
  • "Wat is de beste manier om?"
• Voorschrijvend: levert instructies, richtlijnen of gebruiksaanwijzingen op
  • "Welke procedure moet worden gevolgd om?"
  • "Hoe moet men te werk gaan om te maken?"

Bronnen

• Booth, W.C., Colomb, C.G., & Williams, J.M. (1995). The craft of research. Chicago/Londen: The University of Chicago Press.
• Buck, P. de, Mout, M.E.H.N., Musterd, C., & Talsma, J. (1996). Zoeken en schrijven. Handleiding bij het maken van een historisch werkstuk. Den Haag: Nijgh & Van Ditmar.
• Burger, P., & Jong, J. de (1997). Handboek stijl. Adviezen voor aantrekkelijk schrijven. Groningen: Martinus Nijhoff.
• Overduin, B. (1990). Rapporteren. Het schrijven van rapporten, nota's, scripties en artikelen. Utrecht: Het Spectrum.
• Spek, E. van der (1996). Schrijven met perspectief. Structuuradviezen voor schrijvers. Groningen: Martinus Nijhoff.
• Verschuren, P.J.M. (1996). De probleemstelling voor een onderzoek. Handleiding voor het maken van de probleemstelling voor een onderzoek, scriptie, nota of artikel. Utrecht/Antwerpen: Het Spectrum.

© 2002 | RUG, Faculteit der Letteren, project Communicatieve Vaardigheden