Lezen als strategie

Door veel te lezen vergroot je je vocabulaire en ontwikkel je gevoel voor stijl en genre-kenmerken. Dit gaat gewoonlijk vanzelf, maar je kunt het ook doelbewust en gericht doen. Als je voorafgaand aan een schrijfopdracht vergelijkbare, bestaande teksten bekijkt, kun je je al lezend een beeld vormen van de eisen en verwachtingen waaraan je eigen werk moet voldoen. Het verschaft vaak helderheid over aspecten van tekstsoorten die in opdrachtinstructies niet onder woorden (kunnen) worden gebracht.

Aanbevelingen

• Zoek zelf, of vraag je opdrachtgever bij schrijfopdrachten om goede (en desnoods ook slechte) voorbeelden van bestaande, vergelijkbare teksten. Verstandig is om ten minste 2 uiteenlopende voorbeeldteksten te bekijken; uit de ‘grootste gemene deler’ kun je opmaken wat de conventies zijn, en de verschillen geven je een indruk van de variatie die binnen het genre mogelijk is.
• Soms volstaat vluchtig doorbladeren van voorbeelden, maar vooral bij complexe schrijftaken en taken waarmee je nog weinig ervaring hebt (zoals verslagen van wetenschappelijk onderzoek) verdient het aanbeveling om je voorbeeldteksten na een globale oriëntatie grondiger te onderzoeken. Zie 'aandachtspunten voor analyse'.
• Als schrijver ben je zowel ontwerper als uitvoerder; bekijk daarom je voorbeelden op dezelfde manier als architecten en aannemers naar bestaande gebouwen kijken. Let op de grote lijnen, de uiterlijke verschijning en de beoogde ‘gebruiksfunctie’ van de tekst als geheel, maar ook op de functies van onderdelen, de constructie en details in de uitvoering.
• Ga na hoe ‘dwingend’ de genre-kenmerken zijn die je oriëntatie opleveren. Probeer te achterhalen in hoeverre je eraan gebonden bent, en hoeveel vrijheden je je kunt veroorloven. Let op: dit laatste hangt niet alleen af van de striktheid van genre-regels, maar ook van je lezers. Sommige opdrachtgevers en lezers stellen vooral prijs op teksten die getuigen van beheersing van conventies, terwijl andere juist creativiteit en vindingrijkheid kunnen waarderen.

Aandachtspunten voor analyse

Onderstaande tekstkenmerken vormen mogelijke aandachtspunten wanneer je voorbeeldteksten grondig en systematisch wilt analyseren.

Voorbeeld: wetenschappelijk onderzoeksverslag

Stel dat je gevraagd wordt een verslag over wetenschappelijk onderzoek te schrijven en je bent niet op de hoogte van de precieze eisen die aan zo’n verslag gesteld worden. Door een vergelijkbare publicatie te analyseren, tekstdelen te onderscheiden en hieraan functies toe te kennen, weet je beter hoe je de schrijftaak kunt aanpakken en waaraan je tekst moet voldoen. Onderstaand voorbeeld weerspiegelt de basisstructuur voor publicaties die in veel wetenschappelijke disciplines gangbaar is.

Catalogus van tekstfuncties

Functies van tekstdelen kun je opvatten als 'handelingen' die een schrijver verricht. Niet alleen bij analyse van teksten maar ook als je zelf aan het schrijven bent, is het verstandig stil te staan bij de functies van zinnen, alinea’s en paragrafen. Door zo'n kritische reflectie op je eigen werk voorkom je doelloze uitweidingen en werk je toe naar een heldere, doelgerichte tekst.

Ter inspiratie een catalogus van taalhandelingen die schrijvers in een tekst kunnen uitvoeren:

Bronnen

• Jongsma, H. e.a. (1998). Topniveau. Taalvaardigheid Nederlands voor de tweede fase. Havo/vwo informatieboek. Zutphen: Thieme.
• Pander Maat, H. (1994). Tekstanalyse. Een pragmatische benadering. Groningen: Wolters-Noordhoff.

© 2002 | RUG, Faculteit der Letteren, project Communicatieve Vaardigheden