Momenteel worden we allemaal getroffen door de maatregelen omtrent het coronavirus. Niet alleen wassen we vaker onze handen en houden we afstand tot elkaar, maar ook scholen zijn gesloten, samenscholingen zijn verboden en de meeste mensen verrichten alleen nog thuis hun werk. Voor iedereen gaat dit gepaard met minder contacten met mensen buiten het gezin of met contacten via sociale media. Voor de meeste gezinnen is dit hinderlijk en vervelend. Voor gezinnen waarin een persoon een verslaving heeft, betekenen de maatregelen echter nog meer en kan er sprake zijn van grote problemen en dramatische omstandigheden.

Omgeving van een persoon met een verslaving

Bij een persoon met een verslaving worden gemiddeld vijf personen in de omgeving ook geraakt door de verslaving. Onderzoek laat zien:

1. dat partners meestal last hebben van psychische problemen, gezondheidsklachten, problemen in contacten met anderen en ook vaak van financiële problemen en zelfs contact met politie en justitie. Ook worden partners regelmatig het slachtoffer van huiselijk geweld bij iemand met een verslaving.
2. dat er een duidelijke relatie is tussen alcohol- en drugsgebruik en huiselijk geweld. Het is zelfs zo dat bij meer dan de helft van de mensen in zorg bij een verslavingszorginstelling sprake is van huiselijk geweld in de gezinssituatie.
3. dat kinderen ook vaak kampen met problemen door het middelengebruik van een ouder. Kinderen van verslaafde ouders hebben op jeugdige leeftijd vaker gedragsproblemen en in de puberteit ontstaan vaker problemen in de interactie met leeftijdgenoten.
4. dat de kans op kindermishandeling groter is als er sprake is van een verslaving bij een ouder.
5. dat kinderen die opgroeien bij ouders met verslavingsproblematiek een hoger risico lopen om op latere leeftijd zelf ook een verslaving en/of psychische problematiek te ontwikkelen. Risicofactoren hiervoor zijn blootstelling aan veelvuldige ruzies, vormen van huiselijk geweld en verminderde veiligheid in de thuissituatie door minder warme en affectieve geborgenheid. De gezinnen waarin verslaving speelt, kenmerken zich vaak door deze onrust, chaos en onvoorspelbaarheid.

Beperkingen vanwege coronavirus

Juist door de beperkingen vanwege het coronavirus kan binnen gezinnen waarin verslaving speelt, sprake zijn van sterk oplopende druk. De persoon met de verslaving kan door de beperkingen minder toegang hebben tot het middel (ook al speelt de drugshandel hierop momenteel in door meer dan voorheen drugs aan huis te leveren). Dit kan leiden tot stress en onthoudingsverschijnselen en tot nog meer problemen in de relatie met gezinsgenoten. Partners kunnen de deur niet meer uit om steun te krijgen bij familie of vrienden en worden momenteel bijna continu geconfronteerd met de verslaving van de partner. Bij kinderen is een belangrijke beschermende factor tegen het ontwikkelen van problematiek weggevallen: de veilige haven die een school biedt als afleiding. De plek waar de moeilijke thuissituatie even kan worden vergeten, is er tijdelijk niet. Ook kunnen kinderen minder makkelijk terugvallen op degenen bij wie zij anders steun vinden, zoals vriendjes, opa en oma of mogelijk de coach van de sportclub. Het netwerk wordt voor zowel partners als kinderen moeilijker bereikbaar, terwijl juist het netwerk erg belangrijk is om te kunnen omgaan met de verslaving van een gezinslid en om deze verslaving te bestrijden. Nog meer dan anders kan er sprake zijn van huiselijk geweld en van kindermishandeling vanwege de hoge druk.

Lichtpuntje

Gelukkig is er ook een lichtpuntje vanuit de huidige situatie rond het coronavirus te bespeuren. Bij mensen met een verslaving bestaat vaak een sterke gerichtheid op het verslavende middel vanwege de belonende werking van het verslavende middel. Plezierige activiteiten met mensen die hen dierbaar zijn, zijn bij hen daardoor vaak op de achtergrond geraakt. Uit onderzoek is bekend dat verslaving goed kan worden tegengegaan door het meer verrichten van zingevende en plezierige activiteiten. Dit is de basis van de zogeheten community reinforcement approach, waarbij vooral de omgeving wordt ingeschakeld als bron voor zingevende en plezierige activiteiten. Het lectoraat Verslavingskunde en Forensische Zorg richt zich hierbij op de mogelijkheden om de omgeving te helpen in de ondersteuning van en omgaan met mensen met ernstige problematiek en grensoverschrijdende gedragingen door het doen van onderzoek en het verzorgen van onderwijs op dit gebied. 

Vanuit de maatregelen rond het coronavirus hebben mensen met een verslaving waarschijnlijk weer meer contact met hun huisgenoten. Wanneer zij daarbij de zingeving van hun bestaan weer beter herkennen en meer plezierige activiteiten hebben met dierbaren, bestaat de kans dat de verslaving meer op de achtergrond wordt gedrongen en zelfs verdwijnt, of dat iemand zich realiseert dat professionele hulp gewenst is. 

Ook in deze tijden van maatregelen is de verslavingszorg nog steeds bereikbaar. De verslavingsklinieken draaien gewoon door met behulp van klasse hulpverleners en ook ambulante zorg wordt nog steeds geboden door geweldige professionals. Wanneer de gezinnen en de hulpverleners elkaar dan kunnen vinden en versterken, kan er toch nog iets goeds voortkomen uit het coronavirus. Samen staan we sterker!

Eric Blaauw, lector Verslavingskunde en forensische zorg Hanzehogeschool Groningen
Margreet van der Meer-Jansma, hogeschooldocent Onderzoek Hanzehogeschool Groningen

Dealing with limitations due to the coronavirus; attention for addiction and domestic violence

We are currently all affected by the measures concerning the coronavirus. Not only do we wash our hands more often and keep our distance from each other, schools are also closed, gatherings are prohibited and most people only work from home. For everyone, this goes hand in hand with less contact with people outside their family or contact with people via social media. This is bothersome and inconvenient for most families. However, for families in which one person has an addiction, the measures have an even bigger impact, and there can be major problems and dramatic circumstances.

Environment of a person with an addiction

With a person who has an addiction, an average of five people in their environment are also affected by the addiction. Research shows:

1. that partners usually suffer from psychological problems, health complaints, problems in contact with others and often also financial problems and even contact with the police and the judiciary. Additionally, partners of an addict regularly become victims of domestic violence.
2. that there is a clear relationship between alcohol and drug use and domestic violence. In fact, more than half of the people in rehabilitation clinics report domestic violence in the family. 
3. that children often also have problems due to the substance use of a parent. Children of addicted parents are more likely to have behavioural problems at an early age, and problems interacting with peers during puberty.
4. that the risk of child abuse is greater if there is a parent suffering from addiction.
5. that children who grow up with parents with addiction problems are at a higher risk of developing addiction and/or psychological problems themselves at a later age. Risk factors for this are exposure to frequent arguments, forms of domestic violence, and reduced safety in the home situation because of a lack of warm and affectionate security. The families in which addiction plays a role are often characterized by this distress, chaos and unpredictability.

Limitations due to coronavirus

Especially because of the limitations caused by the coronavirus, the pressure within families in which addiction plays a role increases. The person with the addiction may have limited access to the drug because of the restrictions (even if drug trafficking is currently responding to this by delivering drugs to the home more often than before). This can lead to stress and withdrawal symptoms and to even more problems in the relationship with family members. Partners can no longer go out to get support from family or friends and are currently almost continuously confronted with the addiction of the partner. With children, an important protective factor against the development of problems has disappeared: the safe haven that school offers as a distraction. The place where the difficult home situation can be forgotten, is temporarily unavailable. Children are also less likely to be able to fall back on those from whom they otherwise receive support, such as friends, grandparents or possibly the sports club coach. The network is becoming more difficult to reach for both partners and children, while it is the network that is especially important for being able to deal with the addiction of a family member and to combat this addiction. Even more than usual, there may be domestic violence and child abuse, due to the high pressure.

Silver lining

Fortunately, there is also a silver lining to the current situation regarding the coronavirus. People who have an addiction often have a strong focus on the addictive drug because of its rewarding effect. Pleasant activities with people dear to them have therefore often faded into the background. Research has shown that addiction can be combated well by carrying out more meaningful and enjoyable activities. This is the basis of the so-called community reinforcement approach, in which mainly the environment is deployed as a source for meaningful and enjoyable activities. The Hanze UAS professorship on Addiction and Forensic Care focuses on the possibilities to help the environment in supporting and dealing with people with serious problems and unacceptable behaviour by conducting research and providing education in this area.

Because of the measures around the coronavirus, people with an addiction probably have more contact with their housemates. When they thereby better recognize the meaning of their existence and have more enjoyable activities with loved ones, there is a chance that the addiction will be pushed into the background and even disappear, or that someone realizes that professional help is desirable.

Even in these times of measures, addiction care is still available. The addiction clinics continue to operate with the help of class caregivers and outpatient care is still provided by great professionals. If families and care providers can then find and strengthen each other, there is still something good that can come from the coronavirus. Together we stand stronger!

Eric Blaauw, professor of Addiction and Forensic Care at the Hanze University of Applied Sciences
Margreet van der Meer-Jansma, professor of Research Hanze University of Applied Sciences