Dutch translation below
I am writing this from the margins of the debate on Covid-19 – nationally, but also in the Aletta Jacobs School. Specialists in religious studies and theology have been remarkably silent. And yet, theology and religious studies have much to offer in times as these. They are world-view studies par excellence: showing us how human beings deal with a crisis, what human beings need. As part of this overall mission we in Groningen study, for instance, consolation. How have people thought about, and experienced, consolation, inside as well as outside religions; which themes and motifs have a far-reaching permanence across time, where are variations? This broad cultural approach allows us to suggest what people may need in a time of crisis.

Learning from Theology and Religious Studies

It pays off to approach the present crisis not only from the angle of epidemiology, economics or law, but also from the angle of consolation. If we put consolation first, what would we need to do, what decisions would politicians and governments have to favour? As we shall see, this approach yields surprisingly specific policy suggestions.

Consolation is an attempt to increase the resilience of people struck by loss, with loss of life being a key example. As such, consolation is a way of dealing with loss that has never gone away, however old-fashioned the word might appear. That we are in dire need of consolation becomes clear once we let sink in how Covid-19 has destroyed any normality in coming to terms with the limitation of life, of taking leave of relatives and friends. The pictures of soldiers disinfecting coffins at an industrial scale, of distraught ICU staff and of patients shut out from normal contact with family and friends even in their final moments will haunt us for a long time.

 In what follows I want to highlight three traits of consolation that are particularly relevant to the public and political dealing with the Covid-19 crisis: (1) Consolation underscores how the life of the deceased has mattered, continues to matter and can be considered – in spite of an abrupt end – as valuable, beautiful and rounded-off or even complete. The deceased leaves behind a legacy that is worth connecting to. (2) A second trait of consolation is the attempt to underscore the resilience of the survivors, from the smaller circle of direct relatives to the community as a whole.  (3) Consolation regularly invokes a world-view in which death, the specific death has a legitimate place. Religions and philosophies have for a long time provided such frameworks. With the increase of individualisation in recent times, we see an ever-increasing focus on the circumstances of death: how and why someone died have become all-important issues. [1]

If we keep those traits in mind, what would they suggest in terms of public policy?

A national monument

An important feature in the dealing with the crisis – with the Netherlands following the international trend – has been to ‘dial up the rhetoric’, from a nasty flu to a fight for life and death in terms of ‘war’. The public presentation of the fight against the spread of the disease was meant to focus minds and strengthen the resolve. It expressed the obvious: the struggle to contain Covid-19 involved the whole community, the whole community had to undergo far-reaching restrictions even in basic liberties, and several generations will have to carry the economic burden of the struggle. Individual deaths are more than a private tragedy, they matter at a national level. A national monument should be built to express all of this in material form, to give families, friends, all of us a visual memento of the scale of the tragedy. We have done so in the case of the MH17 disaster and we should do so now. But a material site is not enough. In order to express how the lives of the victims continue to matter as well as the resilience of the survivors it would be most valuable to digitally enhance such a monument, for instance by offering links to an online site where the victims can be remembered individually and stories of individual and community resilience can be told and be revisited, where gratitude for caregivers can be expressed.

Openness about OMT deliberations

A rather dangerous trait in dealing with the crisis has been the rhetorical evasion of responsibility on the part of politicians, claiming that they ‘merely follow’ expert advice. From an electoral point of view it is quite understandable that individual politicians, parties and governments tend to avoid the blame for whatever measure was not successful, unduly harsh or for the costs in lives which a premature relaxation of measure might entail. However, the evasion of responsibility undermines democracy at a crucial juncture. We all know that government is about a careful balancing of competing values, it will never be without costs. Besides the political danger, however, the evasion of responsibility also withholds an important source of consolation.  In our day and age, when understanding the how and why of a death has become all-important, relatives of Covid-19 victims are entitled to get more specific information about the reasons why the Outbreak Management Team favoured specific measures, what value balances they needed to strike. In this sense, making OMT deliberations public as soon as possible is not only a matter of political culture, it contributes to a consolation we owe the Covid-19 victims and their families.

Towards a more reflective, resilient society

Sociologists such as Ulrich Beck have emphasised for a long time that we live in a ‘risk society’, due to technological ambition and interconnectedness. [2] The Covid-19 crisis brings this insight home. Nobody of us knows whether and when a second wave of Covid-19 or a mutant will roll our way. And a 1.5m society is not feasible, for all we might pretend. Hopes that strict observance of a few ground rules will keep us safe are bound to prove idle, and politicians should be careful not to nourish such hopes. We will have to learn to live with the risk. That means that we had better invest more to create a reflective rather than a solely technologically ambitious society. Working at a Dutch university, we already feel the splatters of public administrators testing the waters for publicly acceptable budget cuts. A future round of budget cuts might easily highlight technological ambition at the expense of reflectivity. Do not attempt to cut budgets for the humanities and social sciences – they help to produce what we need, a resilient society.

Christoph Jedan is professor of ethics and comparative philosophy of religion at the Faculty of Theology and Religious Studies, University of Groningen

References

[1] Jedan, C. (2019). What Is Consolation? Towards a new conceptual framework. In C. Jedan, A. Maddrell, & E. Venbrux (Eds.), Consolationscapes in the face of loss: Grief and consolation in space and time. Routledge, 17-46.

[2] Beck, U. (1992), Risk Society: Towards a New Modernity. Sage.

Troost in tijden van corona

In alle discussies rondom Covid-19 horen we weinig van specialisten in religiestudies en theologie. Toch hebben theologie en religiestudies veel te bieden in tijden als deze. Als geen andere discipline hebben zij inzicht in betekenisgeving en wereldbeelden. Ze laten ons zien hoe mensen omgaan met crises, wat mensen nodig hebben. Een belangrijk deel van het Groningse onderzoeksprogramma is gericht op troost. Hoe denken mensen daarover en hoe ervaren zij troost, zowel in seculiere als religieuze zin? Welke thema’s en motieven door de tijd heen kunnen we onderscheiden? Wat blijft gelijk, wat verandert? Hoe gaan verschillende groepen om met troost? Door het stellen van deze brede culturele vragen hebben wij een beeld van wat mensen nodig hebben in tijden van crisis.

Leren van theologie en religiestudies

Dus het is belangrijk om de huidige crisis niet alleen te benaderen vanuit disciplines van epidemiologie, economie of rechten, maar ook vanuit het perspectief van troost. Wat moeten we doen als we redeneren vanuit troost? Welke besluiten zouden politici en beleidsmakers voorop moeten stellen? We zullen zien dat deze lijn van redeneren leidt tot verrassend praktische inzichten.

Troost wordt door velen gezien als ouderwets; een begrip dat is beladen met vooroordelen. Dit is onterecht. Troost een poging om de veerkracht van mensen die getroffen worden door tragedie en verlies – bijvoorbeeld in tijden van overlijden – te versterken. Als zodanig is troost universeel, niet gebonden aan tijd of een religieus wereldbeeld. Dat wij nu grote behoefte hebben aan troost is duidelijk, vooral als we bedenken hoe Covid-19 ingrijpt in de manier waarop we normaalgesproken omgaan met de grenzen van het leven, hoe we afscheid nemen van familie en vrienden. De beelden van soldaten die op industriële schaal doodskisten desinfecteren, van radeloze IC staf, van patiënten voor wie het contact met familie en vrienden is verboden, zelfs in hun laatste uren – deze beelden zullen ons nog lang achtervolgen.

In deze blog wil ik drie aspecten van troost bespreken die relevant zijn voor zowel het brede publiek alsook voor politieke besluitvorming. (1) Troost onderstreept hoe het leven van de overledene ertoe doet, en ertoe blijft doen, en beschouwd kan worden als waardevol, mooi en afgerond, zelfs al is het te vroeg afgebroken. Wij kunnen relateren aan deze nalatenschap van de overledene. (2) Een tweede kenmerk van troost is dat het de veerkracht van de achterblijvers benadrukt, niet alleen van de direct betrokkenen, maar ook van een gemeenschap als geheel. (3) Troost doet beroep op een wereldbeeld waarin dood, of die specifieke dood, een legitieme plaats heeft. Religies en filosofieën hebben al heel lang raamwerken geboden waarin we dood kunnen begrijpen. Door de relatief recente toenemende individualisering hechten we veel waarde aan kennis over de exacte omstandigheden van overlijden: hoe iemand is overleden, en waarom, zijn nu belangrijke vragen.

Hoe kunnen deze drie kenmerken van troost leiden tot concrete beleidsbeslissingen?  

Een nationaal monument

Een belangrijke kenmerk in onze omgang met de crisis – ook in Nederland – is de verandering in retoriek, van een griep tot een gevecht op leven en dood in termen van oorlog. De presentatie van het gevecht tegen de spreiding van het virus was erop gericht onze gedachten te versterken en om ons te helpen in de strijd. Het is een uitdrukking van wat voor de hand ligt: De hele gemeenschap moest betrokken worden bij de worsteling om Covid-19 in de hand te houden; de hele gemeenschap moet zich onderwerpen aan verstrekkende maatregelen, inclusief het opgeven van individuele vrijheden; en we zullen nog generaties lang de economische gevolgen van de crisis merken. Overlijden door Covid-19 is meer dan een private tragedie, de slachtoffers doen ertoe op nationaal niveau. We moeten een nationaal monument oprichten om dit alles in materiële vorm uit te drukken, om familie, vrienden en ons allemaal een visuele herinnering te geven van de grootte van de tragedie. We hebben dit gedaan na MH17, we moeten het nu ook doen. Sterker nog, een fysieke herinneringsplaats alleen is niet genoeg. Om uit te drukken dat de levens van slachtoffers er nog steeds toe doen, en ook om de veerkracht van de achterblijvers te sterken, is het waardevol om het monument ook digitaal open te stellen. Bijvoorbeeld door een link naar een online site waar de slachtoffers herdacht kunnen worden, waar verhalen over individuele en gemeenschappelijke veerkracht verteld kunnen worden, waar we dankbaarheid jegens zorgmedewerkers kunnen uiten. 

Openheid over de besluitvorming van het OMT   

In de aanpak van de crisis wijzen politici voortdurend naar het ‘heilige advies’ van experts. Dit is gevaarlijke retoriek die lijkt te verhullen dat verantwoordelijken onvoldoende politieke verantwoordelijkheid nemen. Vanuit electoraal oogpunt is het begrijpelijk dat politici, politieke partijen en overheden niet de schuld willen krijgen van verkeerde beslissingen. Zij willen niet verantwoordelijk worden gemaakt voor een eventuele stijging van de curve door een te snel versoepelen van maatregelen. Echter, dit retorisch ontlopen van verantwoordelijkheid ondermijnt de democratie. Wij weten allemaal dat besturen gaat over het zorgvuldig afwegen van belangen, en ook dat dat nooit kosteloos gaat. Naast dit politieke gevaar zorgt het ontlopen van verantwoordelijkheid er ook voor dat nabestaanden een belangrijke bron van troost wordt onthouden. In onze tijd is het begrijpen van het hoe en waarom van een overlijden belangrijk. Om die reden hebben nabestaanden recht op meer informatie over de deliberaties van het OMT. Waarom hebben ze deze maatregelen genomen en geen andere, welke waardeoordelen zij hebben gehanteerd? Om deze reden is het niet alleen politiek noodzakelijk om de beslissingen van het OMT openbaar te maken, het biedt ook een belangrijke bron van troost. We zijn het de slachtoffers en de nabestaanden van Covid-19 slachtoffers schuldig.

Naar een meer reflectieve, veerkrachtige samenleving

Sociologen zoals Ulrich Beck hebben al lang benadrukt dat we, vanwege onze technologische ambities en onze ‘interconnectedness’, leven in een ‘risicosamenleving’. De Covid-19 crisis maakt dit nog eens duidelijk. Niemand van ons weet of en wanneer we worden getroffen door een tweede golf van Covid-19 of een variant daarvan. En hoewel we anders willen geloven, is de 1,5 meter samenleving geen houdbare oplossing. Het is een ijdele hoop dat het zorgvuldig volgen van een aantal basisregels ons zal beschermen; politici doen er goed aan die hoop niet te veel aan te wakkeren. We moeten leren leven met het risico. Dat betekent dat we moeten investeren in een reflectieve (in plaats van een overwegend technologisch ambitieuze) samenleving. Als het gaat om ‘acceptabele bezuinigingen’ om de crisis te betalen, voelen geesteswetenschappers het zwaard van Damocles boven hun hoofd. Een toekomstige ronde bezuinigingen zou gemakkelijk de technologische ambities van de samenleving kunnen beschermen ten koste van reflectiviteit. Doe dat niet! Juist de sociale- en geesteswetenschappen helpen met wat we nodig hebben: een veerkrachtige samenleving.

Christoph Jedan is hoogleraar ethiek en vergelijkende godsdienstfilosofie aan de Faculteit Theologie en Religiestudies, Rijksuniversiteit Groningen

Literatuur

[1] Jedan, C. (2019). What Is Consolation? Towards a new conceptual framework. In C. Jedan, A. Maddrell, & E. Venbrux (Eds.), Consolationscapes in the face of loss: Grief and consolation in space and time. Routledge, 17-46.

[2] Beck, U. (1992), Risk Society: Towards a New Modernity. Sage.