Twintig commissieleden, één gezamenlijk doel: boven tafel krijgen welke kennis nodig is om de gezondheid en het dagelijks functioneren van de inwoners van Nederland te bevorderen. Klinisch specialisten, deskundigen in preventie en publieke gezondheid, maar ook gezondheidseconomen en communicatie-experts stelden samen de Kennisagenda Preventie op. Vlak na de verschijning van het document spraken we Gerjan Navis. Ze is internist-nefroloog en hoogleraar Voeding in de geneeskunde binnen het Universitair Medisch Centrum in Groningen en medeverantwoordelijk voor de totstandkoming van het document.

Preventie als onderdeel van de Nationale Wetenschapsagenda
Het is zeker niet de eerste raad of commissie waarin professor doctor Navis plaatsneemt. Zo is de nefroloog lid van de Gezondheidsraad - het onafhankelijke en wetenschappelijke adviesorgaan voor regering en parlement – en leverde ze in die hoedanigheid een belangrijke bijdrage aan de totstandkoming van het adviesrapport ‘Onderzoek waarvan je beter wordt’. Daarnaast is ze vanuit haar rol als hoogleraar Voeding in de geneeskunde betrokken bij het opstellen van een nationale agenda op het gebied van voedingsonderzoek; het zogeheten Deltaplan Voeding. Met ook nog een rol in de commissie die de Kennisagenda Preventie opstelde, laat Navis zien dat ze enorm gemotiveerd is haar kennis te delen ten behoeve van een betere omgang met gezondheid.

De Kennisagenda Preventie is een voortvloeisel uit de Nationale Wetenschapsagenda (NWA). In de Nationale Wetenschapsagenda zijn zo’n 12.000 vragen, die de Nederlandse bevolking aan de wetenschap heeft gesteld, samengevat in 140 clustervragen. Met hulp van experts uit kennisinstellingen, maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven zijn de vragen vervolgens vertaald naar 25 onderzoekbare thema’s, zogeheten routes. De Kennisagenda Preventie is het antwoord op en de uitwerking van de route ‘Gezondheidszorgonderzoek, preventie en behandeling’.

Uitdagingen in gezondheid en preventie
“De manier waarop we naar gezondheid, levensloop en ziekte kijken verandert”, vertelt Navis. “Waar we ons in de afgelopen decennia voornamelijk richtten op afzonderlijke ziektes en geïsoleerde interventies pleegden op één ziektebeeld, komen we de laatste jaren steeds meer tot het inzicht dat we gezondheid als geheel moeten benaderen.” Levensloop, verschillen tussen mensen, de omgeving waarin mensen zich begeven; het speelt allemaal een rol in het al dan niet gezond zijn en blijven. “Daarom is het van groot belang om, liever vandaag dan morgen, interdisciplinair en transdisciplinair onderzoek op te zetten. Alleen op die manier kunnen we echt een verschil in de gezondheid van de Nederlander bewerkstelligen.”, legt Navis uit.

En dat is hard nodig, want de uitdagingen van de komende decennia op het gebied van gezondheid en preventie zijn niet mals. Een van die uitdagingen is het verkleinen van de sociaaleconomische gezondheidsverschillen in ons land. “De afgelopen dertig jaar hebben we veelvuldig onderzoek gedaan naar die verschillen. Desondanks zijn de gezondheidsverschillen de afgelopen decennia alleen maar groter geworden.” Navis wijt de teleurstellende resultaten aan de aanpak. “We kunnen dergelijke grote uitdagingen niet het hoofd bieden als we allemaal op ons eigen eilandje blijven werken en geïsoleerd onderzoek doen. Om de sociaaleconomische gezondheidsverschillen terug te dringen en tegelijkertijd de zorgkosten te beheersen, moeten we samenwerken. We kunnen elkaars kennis gebruiken in het oplossen van die vraagstukken. En als blijkt dat er desondanks toch kennislacunes zijn, dan moeten we die inzichtelijk maken en daar onderzoek naar doen.”

Inter- en transdisciplinaire samenwerking
Een aantal van de onderzoeksvragen die beantwoord moet worden, komt naar voren in de Kennisagenda Preventie. De vragen zijn geclusterd aan de hand van zes thema’s: Aandacht voor variatie; Motivatie, gedrag en kennis; Totaliteit van de mens en diens omgeving; e-Health; big data en Innovatieve onderzoeksmethodologieën. Om de vragen te kunnen beantwoorden is het belangrijk om een trans- en interdisciplinaire omgeving te creëren. De Aletta Jacobs School of Public Health is zo’n omgeving. De school kan een belangrijke bijdrage leveren in het verbinden van de verschillende perspectieven. Navis is dan ook zeer content met het initiatief. “De school biedt onderzoekers een platform en vergemakkelijkt het contact en de samenwerking tussen onderzoekers en faculteiten. Er is zoveel kennis beschikbaar en tegelijkertijd wordt er nog weinig kennis tussen onderzoekers gedeeld. Neem alleen al de medische wereld, waarin nog altijd een harde knip bestaat tussen preventie en curatieve medische zorg. Doordat we steeds meer samenwerken, vervaagt deze grens gelukkig – daar ben ik heel blij mee. Toch zijn we er nog niet. Preventie en curatieve zorg zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden, maar toch behandelen we het nog vooral als op zichzelf staande disciplines, mede gestuurd door de verschillen in financieringsstructuur. Zo richten de preventiespecialisten zich voornamelijk op gezonde mensen. Terwijl de oudere populatie in ons land steeds groter wordt en we allemaal weten dat, bij het klimmen der jaren, de kwalen zich opstapelen. Juist de mensen aan wie iets mankeert kunnen veel baat hebben bij goede preventie om te zorgen dat de ziekte zo gunstig mogelijk verloopt, en om zo goed en fit mogelijk met de aandoening te kunnen leven. De curatieve zorg kan daarin veel leren van de mindset van preventie. Andersom heeft de curatieve zorg ook de preventie veel te bieden: omdat we in curatieve zorg gewend zijn, de resultaten van ons handelen te checken door middel van metingen, hebben we juist in de zorg goede mogelijkheden voor verbetertrajecten met betrekking tot leefstijl interventies; in de primaire preventie is dat doorgaans niet mogelijk. Bovendien hebben we in de zorg veel te maken met de risicogroepen die voor de primaire preventie moeilijk te bereiken zijn – maar voor ons dus niet. Door samen te werken combineren we ‘the best of both worlds’.”

Geef de patiënt een rol in de wetenschap
Naast dat Aletta zorgt voor interdisciplinaire samenwerking, speelt de School ook een belangrijke rol in het transdisciplinaire onderzoek – onderzoek waarbij wetenschappers samenwerken met maatschappelijke actoren die geen wetenschappelijke achtergrond hebben. “Denk bijvoorbeeld alleen al aan de kennis van patiënten zelf. Hoewel we als medici natuurlijk luisteren naar patiënten, hebben we nog altijd geen manier gevonden om die informatie ook wetenschappelijk in te zetten. Door op een andere manier te luisteren naar de feedback van patiënten, wetenschappelijke kaders te scheppen en onderzoek herhaalbaar en navolgbaar te maken kunnen we de kennis en ervaringen van patiënten naar een wetenschappelijk niveau tillen en reproduceerbare methodieken ontwerpen.”

Blinde vlek
Artsen, verpleegkundigen, diëtisten – iedereen doet zijn uiterste best om de gezondheid van patiënten te verbeteren. Toch heeft dat zich nog niet vertaald in een beter welzijn. Dat komt volgens Navis door de gezamenlijke ‘blinde vlek’. “Door niet de ziekte van de patiënt te bekijken, maar de gezondheid, kun je de inzet – die toch al wordt gepleegd – efficiënter inzetten.”, zo vindt Navis. “Er wordt vaak gezegd dat er geld bij moet komen voor de gezondheidszorg, maar als we er anders naar leren kijken, kunnen we het geld dát er is vele malen efficiënter inzetten en een beter rendement realiseren.” Hetzelfde geldt voor technologische ontwikkelingen: “Technologie wordt vaak gepresenteerd als kans en vooruitgang. Maar nieuwe technologie valt niet automatisch samen met vooruitgang. De kans op vooruitgang is er absoluut, maar je moet technologie wel op de juiste manier inkoppen. Daarom moet je voortdurend kritisch zijn en de vraag blijven stellen hoe je nieuwe technologieën kunt inzetten voor een gezondere samenleving.”

Hoe dat moet gebeuren en waar we als samenleving rekening mee moeten houden, dat lees je in de Kennisagenda Preventie. Download ‘m hier.

[Only available in Dutch as the report itself is only available in Dutch]