Tot slot

De materiële sporen zijn de sleutel tot een groot reservoir aan kennis en informatie over de incunabelen in de Universiteitsbibliotheek Groningen. Hoewel niet alle incunabelen dergelijke sporen bevatten, kunnen we op basis van de overige exemplaren de contouren zien ontstaan van een uitgebreid ‘boekenlandschap’. Boeken werden verhandeld over lange afstanden en gingen van hand tot hand door gevestigde en hechte netwerken. De aanwezigheid van incunabelen in Groningen was bovendien niet altijd toevallig, maar hing samen met specifieke gebeurtenissen en actuele of individuele interesses, zoals de humanistische belangstelling van de Aduarder kring. Een boek zoals de preken van Bernardus van Clairvaux in het bezit van de Agnieten in Amersfoort geeft ons inzicht in vroegmoderne leespraktijken en toont, hoe individuen omgingen met zowel de tekstuele inhoud als de materialiteit van hun boeken. Het zijn deze voorbeelden van gebruikssporen die de individuele geschiedenissen van de boeken bewaren en de kortstondige activiteit van het lezen nog eeuwenlang vastleggen.