"Volg mijn cursus ‘Gat in je hand’

Voor het kleine bedrag van 1199 euro is je toestand riant

De wereld ligt aan je voeten

Het zijn gouden bergen die je zullen begroeten!"

Als je dit vindt klinken als een glad verkooppraatje, dan heb je gelijk. Pira Midas is hier aan het woord. Hij is een personage uit De ommekeer van Ole Prikkeld. Dit is een modern zinnespel, dat ik samen met vier medestudenten* heb ontworpen voor het vak Onderzoekscollege Oudere Letterkunde. Zinnespelen zijn bedoeld om een les te leren aan het publiek. Ze waren populair onder de rederijkers in de 15e en 16e eeuw, maar blijken tegenwoordig ook te kunnen slagen. Deze opdracht leerde ons niet alleen iets over thema's en technieken uit de vroegmoderne tijd, maar liet ons ook op een creatieve manier nadenken over het heden. Welke les kunnen wij vandaag de dag leren?

Duiveltjes

Je kent ze wel; het engeltje en het duiveltje, zittend op de schouders van een onzeker personage. Zulke figuren vindt je ook in het zinnespel - al zijn het in dit type toneelstuk twee duivels, die de hoofdpersoon op het verkeerde pad willen zetten. Deze zogeheten sinnekens laten zien hoe kwaadaardige machten de mens proberen te beïnvloeden, om zo aan het publiek te leren waarvoor zij moeten oppassen in het leven. De personages zijn allegorieën; ze stellen de fysieke vorm voor van eigenschappen en begrippen, en zijn hier ook naar vernoemd. Zoals het personage 'Verganckelijke Schoonheit'. Ook de sinnekens hebben zulke speaking names. Ze verbeelden de zonden die ze de hoofdpersoon willen laten begaan. De hoofdpersoon is daarentegen vaak een doodgewone burger. Op deze manier kunnen de toeschouwers zich goed in hem of haar herkennen: ook zij kunnen ten prooi vallen aan deze negatieve invloeden.

De ommekeer van Ole Prikkeld

Voordat we aan het schrijven van het toneelstuk konden beginnen, bedachten we welke negatieve invloed de hoofdpersoon in het toneelstuk zou moeten weerstaan. We kozen voor het verlies van kritisch denkvermogen. In een tijd waarin iedereen via sociale media zijn mening uit kan spreken, levert dit niet alleen waardevolle gesprekken op, maar ook fake news, gepolariseerde discussies en gesloten blikken naar de wereld. Daarnaast verdiepten we ons in de zinnespelen van vroeger. We keken naar taalgebruik, decor, personages en verhaallijnen en namen dit als basis voor ons eigen toneelspel.

In het zinnespel anno 2025 volgen we Ole Prikkeld, een jonge stagiair voor wie het leven soms wat te veel is. Zijn naam zegt het al; hij is overprikkeld. De sinnekens, Gespeelde Domheid en Bewuste Onkunde, weten hier alles van. Wanneer zij zich introduceren, noemen ze gebeurtenissen uit het verleden die zij hebben veroorzaakt, zoals flat earthers en complotdenkers die beweren dat duiven robots zijn, in dienst van de overheid. Voor hun volgende plan hebben ze Ole Prikkeld op het oog. Ze willen ervoor zorgen dat hij niet langer zelfstandig kan denken. Ze vermommen zich als D(e)H(e)L-bezorgers en geven Ole een VR-bril. Wanneer Ole de VR-bril opzet, belandt hij in een virtueel landschap. Onder begeleiding van de sinnekens komt Ole hier allerlei personages tegen. Deze personages baseerden we op verschijnselen die je online tegenkomt, maar ook op problemen die digitalisering veroorzaakt, zoals bij het personage Korte Memorie. Dit verstrooide figuur heeft een aangetast geheugen en een korte aandachtsspanne; hij vergeet voortdurend waar hij het over heeft. Verderop staat Klikbeet op een verhoging zijn nieuwste complottheorie te verspreiden. Hij wil zijn toehoorders ervan overtuigen dat chocolademelk van bruine koeien komt. Verbazingwekkend genoeg neigt Ole ernaar om het te geloven. Naarmate hij meer tijd in het virtuele landschap besteedt en de sinnekens hem blijven manipuleren, verliest hij het vermogen om zelfstandig te denken.

Dan komt de laatste truc van de sinnekens: hun vriend Pira Midas. Net als bij de andere personages hebben we gekozen voor een speaking name, al is deze wat subtieler. Pira Midas verwijst naar een piramidespel, een vorm van fraude. Daarnaast verwijst zijn achternaam naar de mythe van koning Midas. Deze koning wenste dat alles wat hij aanraakte in goud zou veranderen. Zijn gretigheid kwam hem echter duur te staan wanneer tijdens het eten ook zijn voedsel van goud werd. Pira heeft dezelfde wens voor rijkdom. Deze influencer verkoopt haarvitamines. Als je twee Goudlokjes per dag neemt, heb je binnen vier weken zichtbaar sterker, gezonder en glanzender haar! Ook kan Ole een cursus volgen bij Midas Creator Academy; waar gouden bergen voor hem in handbereik liggen. Ole is zodanig gemanipuleerd door de sinnekens dat hij niet doorheeft dat hij bedrogen wordt. Hij gaat akkoord en verliest daarmee de laatste autonomie die hij bezat. De sinnekens hebben Ole succesvol gemanipuleerd! Ole feest gerust mee; hij vindt het wel prettig om niet meer kritisch na te hoeven denken. Totdat hij wordt wakker geschud door een schermtijdmelding. De sinnekens proberen voor een laatste keer om hem op het slechte pad te zetten, maar tevergeefs. Ole trekt de stekker eruit en verlaat de virtuele wereld. De sinnekens zijn woedend; ze hebben gefaald. Maar, ze geven niet op! Ze nemen zich voor om het bij een volgend persoon opnieuw te proberen. En die volgende persoon zouden wij allemaal kunnen zijn. Hoeveel verschil jij van Ole Prikkeld?

* Jessay Beukema, Kim den Hartog, Noor te Velde en Annabel Vroomans