Vorig jaar verscheen de Nederlandse editie van The Globalization Paradox van de Harvard econoom Dani Rodrik. Verplicht leesvoer voor alle nationale politici en beleidsmakers die zich afvragen wat nationaal beleid nog vermag in een tijdperk van globalisering. Rodrik laat allereerst zien hoe ongelimiteerde globalisering en nationale democratie op gespannen voet staan. In het geval van volstrekt vrij internationaal verkeer van arbeid en kapitaal is de natiestaat nog slechts de slaafse volger van de wereldeconomie. De nationale democratie en de eigen lotsbestemming zijn daarmee het raam uit. In zo'n wereld kan de overheid zich alleen maar aanpassen aan de eisen van de internationale economie en is de eigen beleidsruimte geminimaliseerd.

Wat te doen? Confrontatie van 'hyper'globalisering met de natiestaat betekent afscheid van de nationale democratie en eigen beleidskeuzes. Landen, en daarmee de nationale politiek, hebben zich dan volledig te schikken naar de spelregels die de internationale economie hen oplegt. Het nastreven van deze vorm van globalisering kan samengaan met democratie, maar dan alleen in de vorm van 'global governance'; dit betekent dan dus ook meteen het einde van de natiestaat. De nationale democratie en een sterke nationale overheid kunnen ook samen gaan, maar alleen als er letterlijk paal en perk wordt gesteld aan globalisering, en de open grenzen dus juist (deels) gesloten worden. Dit is Rodrik's trilemma: uit het rijtje (1) 'hyper'globalisering; (2) natiestaat; en (3) democratie kunnen slechts twee van de drie zaken daadwerkelijk samen gaan. Landen en daarmee hun politici en burgers moeten dus kiezen.

Wat heeft deze academische verhandeling van een Harvard hoogleraar in een boek dat niet direct over ons gaat nou met Nederland te maken? 'Alles' is hierop het goede antwoord. In veel Westerse landen zijn de burgers zowel het vertrouwen in de wereld van de open economische en politieke grenzen, áls in de nationale overheid en politiek kwijt. De redenen hiervoor zijn divers, zo schreven wij al eerder. Maar het gevolg is een uitholling van het traditionele politieke midden, dat van oudsher globalisering of openheid probeert te combineren met eigen nationaal beleid. Politici van nieuwe populistische partijen die in het anti-globaliserings- en anti-overheidsgat springen doen het momenteel in de peilingen erg goed, en er zijn voorbeelden te over binnen en buiten ons land. Indachtig Rodrik's trilemma, denken sommige gevestigde partijen zoals de VVD, maar ook D66, vol te moeten kiezen voor globalisering, met de erkenning dat we op nationaal beleidsniveau dan dus niet meer zoveel kunnen. In deze overduidelijk liberale visie is aanpassen aan de wereldeconomie de hoofdbeleidsopgave, veel meer moet er ook domweg niet gedaan worden. Andere gevestigde partijen, zoals de SP, kiezen voor de andere route, namelijk het beperken of zelfs tegengaan van globalisering in een poging de natiestaat en de eigen nationale beleidskeuzes overeind te houden. Dit leidt vooral tot sociaal-conservatisme.

Het belangwekkende van Rodrik's analyse voor de Nederlandse politiek is dat hij ook een oplossing biedt voor zijn eigen trilemma (zie ook Went, 2007). In plaats van geheel of deels de globalisering en/of de nationale overheid af te wijzen, betoogt hij dat globalisering, mits verstandig georganiseerd, juist heel goed kan samen kan met een sterke natiestaat en een onverminderd grote nationale beleidsruimte. Dit is uiteraard een wenkend perspectief, want het zou het 'beste van beide werelden' impliceren: profiteren van de voordelen van globalisering, maar tegelijk het politieke lot nog steeds in eigen hand met de mogelijkheid via een sterke overheid de nadelen van globalisering te mitigeren. Dat is geen luchtfietserij bij Rodrik. In zijn zeven 'gezond-verstand principes' legt hij zeer concreet uit hoe dit zou kunnen. De visie (ja, daar is het V-woord) hierachter is dat “het mogelijk is de voordelen van een meer gematigde globalisering veilig te stellen, onder de expliciete erkenning van de voordelen van nationale diversiteit en het centrale belang van nationaal beleid” (Rodrik, 2012, pp. 235-237).

Te mooi om waar te zijn? Niet als je bedenkt dat de landen die volgens een internationale vergelijking het beste 'presteren' in de geglobaliseerde wereld, zich vooral kenmerken door hun aanzienlijke verschillen als het om de inrichting van de eigen samenleving gaat en het onderliggende sociaal-economische beleid (SER, 2008). Landen als Zweden en de VS staan beide hoog op dit lijstje, maar het valt lastig vol te houden dat deze landen identieke politieke keuzes hebben gemaakt als het om zaken als belastingen, inkomensverdeling, onderwijs of sociale zekerheid gaat. Hetzelfde geldt voor andere landen op zo'n lijst als Duitsland en het VK. Ook in de moderne wereld van de globalisering zijn er blijkbaar nog steeds meer politieke wegen die naar Rome leiden. Dat zou goed nieuws moeten zijn voor Nederland, want dit betekent dus dat de middenpartijen hun eigen, specifieke oplossing voor 'en-en' zouden kunnen schetsen. Maar dit verhaal wordt tot nu toe weinig gehoord, het spreekt kiezers niet aan, en/of leiders vrezen dat het kiezers niet behaagt; terwijl het toch de (potentiele) kiezers van bijvoorbeeld de PvdA of het CDA een alternatief zou kunnen bieden voor de heersende anti-globalisering/overheidsstemming. Een leestip dus, voor al die politieke leiders in het midden die Rodrik's boodschap niet alleen ter harte zouden moeten nemen, maar deze ook zouden moeten weten te vertalen naar de (weggelopen) achterban - zie het kwadrant rechtsonder op ons bierviltje. Dat vraagt wel om politici met een verhaal over de toekomst van ons land en niet om het uitruil- of transactiedenken dat nu dominant is in Den Haag. Wordt vervolgd bij de volgende 2e Kamer-verkiezingen.

Referenties

• Rodrik D. (2015). De Globaliseringsparadox, Amsterdam University Press.

• Rodrik, D. (2012). The Globalization Paradox, Democracy and the Future of the World Economy, Norton

• Went, R. (2007), “Geen Gezicht: de PvdA en Globalisering”, Socialisme en Democratie (S&D), vol 64, pp. 10-17.

• Zie website Dani Rodrik

• Zie Rodirks meest recente boek “Economics Rules: the Rights and Wrongs of the Dismal Science”

• Zie zijn recente LSE lezing.

• Sociaal Economische Raad (SER, 2008). Advies Duurzame Globalisering: een Wereld te Winnen.

• Robert Went en Hella Hueck zijn twee pleitbezorgers van het werk van Rodrik en hebben de nodige aandacht besteed aan het boek de Globaliseringsparadox en het beleidstrilemma van Rodrik.

• NB. Op 13 juni 2014 ontving Dani Rodrik een eredoctoraat van de Universiteit Groningen ter gelegenheid van het 400-jarig bestaan van de universiteit, op 12 juni 214 gaaf hij aan de Faculteit Economie en Bedrijfskunde in Groningen de jaarlijkse Maddison lezing, zie hier voor meer info (o.a uitgebreid interview met Rodrik n.a.v. eredoctoraat, video van de 2014 Maddison lezing, een Me Judice interview met Rodrik, alsmede link naar eerder WRR optreden over het policy trilemma).