English translation below
Hoe pakt Nederland het Coronavirus aan vanuit het perspectief van het recht? Wat mag de overheid verplichten? Hoe zit het met onze rechten als privacy en bewegingsvrijheid? Brigit Toebes , Aletta coördinator en hoogleraar Gezondheidsrecht in Internationaal Perspectief, kijkt vanuit haar expertise naar deze crisis.

Internationale Gezondheidsregeling
Volgens Toebes is de Internationale Gezondheidsregeling (sinds 2007 bindend voor alle landen ter wereld) cruciaal in de uitbraak. “Het verplicht landen de WHO binnen 24 uur op de hoogte te stellen van een uitbraak. Hierop kan WHO verklaren dat er sprake is van een Internationale Noodsituatie die een bedreiging vormt voor de volksgezondheid, en Tijdelijke Aanbevelingen doen aan het land in kwestie.”

Toch kent dit belangrijke mechanisme ook tekortkomingen: “De regeling biedt de WHO niet de mogelijkheid om sancties op te leggen aan landen die de aanbevelingen in de wind slaan. Daarnaast heeft de WHO te weinig financiële middelen om actief op te treden, en is veel van het aan WHO gedoneerde geld geoormerkt voor specifieke doelen. Dus de WHO heeft wel de kennis in huis maar mist slagkracht, terwijl we nu zien hoe belangrijk deze organisatie is.”

Internationale mensenrechten-verdragen
“Naast de Internationale Gezonheidsregeling gelden ook de internationale mensenrechten-verdragen,” legt de hoogleraar uit, “de vraag die hier speelt is hoe ver je kunt gaan om de volksgezondheid te beschermen ten koste van die individuele rechten als persoonlijke levenssfeer, fysieke integriteit en bewegingsvrijheid. Inperkingen van deze rechten en vrijheden dienen een grondslag te hebben in de wet en proportioneel en subsidiair te zijn: noopt het volksgezondheids-belang tot de inbreuk en is er geen lichtere maatregel beschikbaar? Hier speelt het medisch-wetenschappelijk bewijs over de aard en besmettelijkheid van de ziekte een grote rol. Je kunt dus zeggen dat de inperking gestuurd dient te worden door de ernst van het gevaar.”

Nederlandse maatregelen
 “Een aantal landen heeft de noodtoestand uitgeroepen en kan daarmee rechten als privacy en bewegingsvrijheid volledig opzij zetten,” legt Toebes uit. “VN-experts waarschuwen dat het verklaren van de noodtoestand niet misbruikt mag worden om mensenrechten te omzeilen. Ik ben bezorgd over deze vergaande inperkingen, het kan essentiële waarden als vrijheid van meningsuiting opzijzetten en het geeft regeringen vergaande bevoegdheden die indruisen tegen een democratische rechtstaat. Het is zaak om deze noodmaatregelen kritisch te volgen.”

“Nederland kiest een gematigder benadering: de mensen mogen nog de straat op en het economische en sociale leven ligt niet volledig plat.” Toebes vindt het op dit moment lastig te beoordelen of de Nederlandse maatregelen het juiste antwoord zijn op de uitbraak. “Het is van essentieel belang dat ons zorgstelsel de vraag naar IC-bedden en andere zorg aankan. Medische deskundigen, waaronder Alex Friedrich, waarschuwen dat drastisch ingrijpen noodzakelijk is om het aantal besmettingen in toom te houden. Het is een duivels dilemma, waarbij de bescherming van de volksgezondheid en het respecteren van individuele vrijheid welhaast onverenigbare waarden lijken te zijn. De regering verdient waardering voor de wijze waarop ze op dit koord balanceert. Met de wijsheid van nu moeten we een volgende keer wellicht eerder drastischer ingrijpen om erger te voorkomen, met respect voor individuele rechten.”

Verplicht thuisblijven
Volgens Toebes mag de overheid mensen verplichten om thuis te blijven: “Dit vloeit voort uit de Internationale Gezondheidsregeling, de Wet publieke gezondheid en een draaiboek van het RIVM geeft er nadere richting aan. De vraag is wel altijd of dwingen tot thuisblijven geen spanning oplevert met individuele rechten.” Daarnaast is het de vraag of het altijd de beste maatregel is: “Volksgezondheids-experts benadrukken dat het juist heel belangrijk is om draagvlak te creëren voor de maatregelen, om de bevolking mee te krijgen in je interventies. Informatie is dus van wezenlijk belang; dwang een ultimum remedium.”

Vamos a la playa
Afgelopen weekend werd duidelijk dat vele mensen zich niet hielden aan sociale distantie. Zijn er juridische consequenties aan verbonden als je je niet aan de huidige maatregelen houdt? “Ja, er kunnen wel degelijk consequenties verbonden worden aan het niet-opvolgen van de regels van sociale distantie.” legt Toebes uit. “Alle veiligheidsregio's in Nederland hebben een noodverordening opgesteld die een grondslag geeft om te handhaven. Politie kan dus optreden indien dat nodig is en zelfs een gevangenisstraf behoort tot de mogelijkheden - maar tot nu toe is handhaving absoluut niet nodig geweest. Mocht de crisis nog meer uit de hand lopen dan kan de regering de noodtoestand afkondigen, waarna het noodrecht gaat gelden. Regering kan dan nog sneller beslissen, zonder overleg met parlement en burgers.” Als voorbeelden noemt Toebes: “Een avondklok, het creëren van verboden gebieden, het inzetten van het leger, voedseldistributie en prijscontrole. Dit zijn serieuze inperkingen van mensenrechten," benadrukt Toebes. "Ik hoop dat het niet zo ver komt.”

Gesloten grenzen
Sinds dinsdag 17 maart geldt een reisverbod van 30 dagen voor alle mensen van buiten de EU, de Schengenlanden en het VK. Toebes: “Vrachtwagens, EU-onderdanen en zij die recht hebben op een langdurig verblijf in de EU mogen nog wel naar binnen. Dus die vakantiegangers kunnen terug naar huis, maar de Schengenlanden mogen niet-onderdanen weigeren.”

“Grenscontroles binnen de EU mogen in beginsel alleen plaatsvinden als de volksgezondheid daarom vraagt,” vertelt Toebes. “Landen die hun grenzen binnen de EU ook gesloten hebben, zoals Oostenrijk en Polen, beroepen zich er dan ook op dat zij dit doen ter bescherming van de gezondheid; dit is dus geoorloofd.”

“De WHO dringt juist niet aan op vergaande reisbeperkingen, met uitzondering wellicht van het begin van een uitbraak. Ervaringen uit het verleden zouden juist laten zien dat reisbeperkingen vaak ineffectief zijn en de noodzakelijke technische hulp en de handel teveel belemmeren.

Recht op zorg
Volgens Toebes is het zaak om in deze crisis de kwetsbaren te beschermen: “Dit vloeit ook voort uit mensenrechten. We hebben het in Nederland terecht veel over de ouderen en mensen met een (chronische) aandoening. Daarnaast moeten in Nederland ook oog houden voor immigranten die de taal nog niet spreken, en ongedocumenteerden. Op basis van mensenrechten en de Nederlandse wetgeving heeft iedereen het recht op zorg en op zorg-gerelateerde informatie, dus niet alleen Nederlanders en mensen met een verblijfsstatus.”

“Elders ter wereld is de problematiek vaak nog groter: landen die hun zorgstelsels niet op orde hebben riskeren dat het zorgstelsel volledig in elkaar klapt, hetgeen kwetsbaren nog harder zal treffen.” Als voorbeeld noemt Toebes landen met vergaande geprivatiseerde zorg zoals de VS: “Hier zullen mensen met een lage sociaaleconomische status hard getroffen worden.”

Toebes noemt ook nog dat het onze morele en mensenrechtelijke plicht om de mensen op Lesbos te helpen: “Mensen in sloppenwijken en mensen in vluchtelingenkampen: zij zitten dicht op mekaar met veelal een gebrek aan goede zorg. Het is onze plicht om ze te helpen.”

Plichten rondom thuiswerken
Een werkgever mag een werknemer verplichten om thuis te werken, Toebes citeert arbeidsrecht specialist Bloem: “Wel moet de werkgever hem/haar faciliteren met daarvoor benodigde apparaten en informatie. Ook moet wekgever zorgen voor een veilige werkomgeving thuis door instructies en zo nodig door het verstrekken van een geschikte tafel of stoel. Daarnaast zal de werknemer zich als goed werknemer moeten opstellen en zijn/haar werk naar beste kunnen blijven doen. Hij moet de bedrijfsarts informeren over een besmetting of als er een quarantaine verplichting is. De werkgever mag over een besmetting rechtstreeks vragen stellen, maar de werknemer hoeft daarop niet te antwoorden. Wel kan de werknemer worden verplicht om de bedrijfsarts te informeren.”

De werknemer kan verplicht worden om zich aan de richtlijnen van het RIVM en ministerie van Buitenlandse zaken te houden, en dus niet af te reizen naar risicogebieden. “Mocht de werknemer zich hieraan niet houden en vervolgens in het buitenland gedwongen in quarantaine moeten blijven of ziek worden, dan kan dit leiden tot het verlies op het recht op loon of zelfs ontslag.”

Brigit Toebes, Hoogleraar Gezondheidsrecht in Internationaal Perspectief, Rijksuniversiteit Groningen

Met dank aan Floor Bloem, advocaat arbeidsrecht te Zwolle

Binnen onderzoekscentrum Global Health Law Groningen (GHLG) wordt gekeken door de bril van het recht naar mondiale en Nederlandse volksgezondheids-vraagstukken. De feiten laten ze dus over aan de medische onderzoekers.

Necessity knows no law?

How does the Netherlands deal with the Coronavirus from a legal perspective? What is the government allowed to oblige? What about our rights, such as privacy and freedom of movement? Brigit Toebes , Aletta coordinator and Professor of Health Law in International Perspective, looks at this crisis from her expertise.

International Health Regulations
According to Toebes, the International Health Regulations (since 2007 binding for all countries in the world) is crucial in the outbreak. "It requires countries to notify the WHO of an outbreak within 24 hours. This allows the WHO to declare an International Emergency that poses a threat to public health, and to issue Temporary Recommendations to the country in question".

However, there are also shortcomings in this important mechanism: "The mechanism does not allow the WHO to impose sanctions on countries that fail to comply with the recommendations. In addition, the WHO does not have sufficient financial resources to act actively, and much of the money donated to WHO has been earmarked for specific purposes. So the WHO does have the knowledge but lacks resources, while we now see how important this organization is".


International human rights treaties
"In addition to the International Health Regulations, international human rights treaties also apply," the professor explains. "The question here is how far you can go to protect public health at the expense of individual rights such as privacy, physical integrity and freedom of movement. Restrictions on these rights and freedoms must have a legal basis and be proportionate and subsidiary: does the public health interest require the infringement, and is there no lighter measure available? “ The medical scientific evidence about the nature and infectiousness of the disease plays a major role here. So you can say that the containment should be informed by the seriousness of the danger.” 

Dutch measures
"A number of countries have declared a state of emergency and can thus completely set aside rights such as privacy and freedom of movement", Toebes explains. "UN experts warn that declaring a state of emergency must not be misused to circumvent human rights. I am concerned about these far-reaching restrictions. They can set aside essential values such as freedom of speech, and give governments far-reaching powers that go against a democratic constitutional state. It is important to monitor these emergency measures critically."

"The Netherlands is taking a more moderate approach: people are still allowed to go out on the streets and economic and social life is not completely shut down". Toebes currently finds it difficult to assess whether the Dutch measures are the correct response to the outbreak. "It is essential to ensure that our healthcare system will be able to cope with the demand for ICU beds and other care. Medical experts, including Alex Friedrich, warn that drastic intervention is necessary to contain the number of infections. It is a diabolical dilemma in which the protection of public health and respect for individual freedom appear to be almost incompatible values. The government deserves appreciation for the way in which it balances on this tightrope. With today's wisdom, we may need to intervene more drastically next time to prevent worse, while respecting individual rights."

Obligatory stay at home
According to Toebes, the government can oblige people to stay at home: "This stems from the International Health Regulations and the Public Health Act, and a roadmap of the RIVM gives further direction. The question is always whether forcing people to stay at home does not create tension with individual rights". In addition, it is questionable whether it is always the best measure: "Public health experts stress that it is very important to create support for the measures, to get the population involved in your interventions. So information is essential; force an ultimum remedium".

Vamos a la playa
Last weekend it became clear that many people did not adhere to social distance. Are there any legal consequences if you ignore the current measures? "Yes, there can be consequences for not following the rules of social distance." explains Toebes. "All safety regions in the Netherlands have drawn up an emergency ordinance that provides a basis for enforcement. Police can therefore act if necessary, and even a prison sentence is possible - but so far, enforcement has not been necessary at all. Should the crisis get even more out of hand, the government can declare a state of emergency, after which the emergency law will apply. The government can then decide even quicker, without consultation with parliament and citizens". As examples, Toebes mentions: "A curfew, the creation of forbidden areas, the deployment of the army, food distribution and price control". These are serious restrictions of human rights, Toebes emphasizes: "I hope it doesn't come to that".

Closed border
Since Tuesday 17 March a travel ban of 30 days applies to all people from outside the EU, the Schengen countries and the UK. Toebes: "Trucks, EU nationals and those entitled to long-term stays in the EU are still allowed to enter. So the people that are on holiday can go back home, but the Schengen countries can refuse non-nationals".

"In principle, border controls within the EU should only take place if public health so requires," says Toebes. "Countries that have also closed their borders within the EU, such as Austria and Poland, therefore claim that they do so in order to protect health; this is permitted.

“The WHO does not insist on far-reaching travel restrictions, with the possible exception of the beginning of an outbreak.  Past experiences would show that travel restrictions are often ineffective in most situations and may divert resources from other interventions. Furthermore, restrictions may interrupt needed aid and technical support, may disrupt businesses, and may have negative social and economic effects on the affected countries.”

Right to healthcare
According to Toebes, it is important to protect the vulnerable in this crisis: “This also stems from human rights. In the Netherlands, we are rightly talking a lot about the elderly and people with a (chronic) condition. In addition, we should also keep an eye on immigrants who do not yet speak the language and the undocumented. On the basis of human rights and Dutch legislation, everyone has the right to healthcare and healthcare-related information, not just Dutch people and people with a residence status.”

“Elsewhere in the world, the problem is often even greater: countries that do not have their health systems in order risk that the health care system will collapse completely, which will hit the vulnerable even more. As an example, Toebes mentions countries with far-reaching privatized care such as the US: "Here people with a low socio-economic status will be hit hard."

Toebes also mentions that it is our moral and human rights duty to help the people of Lesbos: “People in slums and people in refugee camps: they are close to each other with a lack of good care. It is our duty to help them.”

Rights and obligations around working from home
An employer can oblige an employee to work from home. Toebes quotes employment law specialist Bloem: “However, the employer must facilitate him/her with the necessary equipment and information. The employer must also ensure a safe working environment at home through instructions and, if necessary, by providing a suitable table or chair. In addition, the employee must act as a good employee and continue to do his/her work to the best of his/her ability. He must inform the company doctor about an infection or if there is a quarantine obligation. The employer may ask questions directly about an infection, but the employee does not have to answer it. However, the employee may be obliged to inform the company doctor.”

An employee can be obliged to adhere to the guidelines of the RIVM and the Ministry of Foreign Affairs, and therefore not to travel to risk areas. "Should the employee fail to comply with this and subsequently be forced to remain in quarantine or become ill abroad, this could lead to the loss of the right to wages or even dismissal."

Brigit Toebes, Professor, Health Law in a Global Context, University of Groningen

Special thanks to Floor Bloem, labour lawyer in Zwolle

The research centre Global Health Law Groningen (GHLG) looks at global and Dutch public health issues through the eyes of the law. They leave the facts to the medical researchers.