Een nieuw huis, een nieuwe functie en een pandemie. Op haar balkon vertelt prof. dr. Cisca Wijmenga, één van de meest toonaangevende onderzoekers op gebied van humane genetica wereldwijd, open over de veranderingen in haar leven, het bekleden van de functie rector magnificus van de Rijksuniversiteit Groningen en de kansen voor het Lifelines corona-onderzoek. “Als bestuurder is één van mijn taken contact houden met partners, medewerkers en studenten. Nu zitten we allemaal al drie maanden thuis en dat maakt het een stuk ingewikkelder, en eerlijk gezegd ook een stuk minder leuk.”

Profiel

Leeftijd: 56 jaar
Geboorteplaats: Drachten
Huidige woonplaats: Groningen
Functies: Rector Magnificus en hoogleraar Humane Genetica
Onderscheidingen:

• Top 1% meest gequote onderzoekers wereldwijd (2019)
• Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw (2018)
• Lodewijk Sandkuijl-leerstoel bij de RUG (2017)
• Winnaar Spinozapremie (2015)

Rector magnificus in tijden van crisis

“Wat ik precies doe als rector magnificus?” Lachend: “Heel veel vergaderen! Het is een heel andere baan dan ik tot nu toe heb gehad als onderzoeker en hoofd van de afdeling Genetica in het UMCG. Ik ben eindverantwoordelijk voor onderzoek en onderwijs binnen de universiteit. Daarvoor heb ik veel afstemming met andere universiteiten, de decanen van onze faculteiten en het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Het is echt besturen, wat ook veel bestaat uit het maken van beslissingen. In deze tijden van corona zijn we druk bezig natuurlijk met de digitalisering van het onderwijs, maar ook bijvoorbeeld met hoe we omgaan met het bindend studieadvies en de overgang van bachelor naar master. De rector heeft ook een ceremoniële functie, maar dat ziet er tegenwoordig heel anders uit.”

Sociale netwerker

“Voor de coronacrisis was ik voor mijn werk veel buiten de deur. Zo was ik bijna wekelijks bij een oratie van een hoogleraar, maakte ik een rondje langs alle faculteiten, zag ik medewerkers van andere afdelingen en was ik vaak bij evenementen van studentenorganisaties. Ik ben een sociaal mens en genoot van die dingen. En op die manier kreeg ik een goed beeld en gevoel bij hoe het gaat, maar kon ik ook feedback geven en mensen enthousiasmeren. Dat valt opeens helemaal weg. Je kunt bellen en online vergaderen, maar dat is echt anders. Het is vermoeiender en ik mis de positieve energie die ik anders juist krijg van bijeenkomsten. Ook vraag ik me de hele tijd af: mis ik dingen, heb ik signalen niet opgepikt? En dat is ongetwijfeld het geval. Net als velen kijk ik uit naar de tijd waarin we weer een normale fysieke omgang met elkaar kunnen hebben.”

Nieuw hoofdstuk

Digitaal werken vanuit huis doet de rector sinds kort vanaf een nieuwe thuiswerkplek waarmee een nieuw hoofdstuk ingeluid wordt. “Zo’n drieënhalf jaar geleden is mijn partner overleden. Hij was onderzoeker binnen de moleculaire biologie. We waren altijd aan het sparren over spannend onderzoek, of dat nou wel of niet haalbaar was. Dat deed er niet zoveel toe. We inspireerden elkaar enorm. Dat maakt het gemis dubbel, persoonlijk en in mijn werk. Nu heb ik een andere baan en ben ik vorige maand verhuisd. Het gemis gaat niet weg, maar het is een nieuw hoofdstuk en dat is goed. Ik heb voor het eerst in jaren weer mijn eigen spullen om me heen, waar veel positieve herinneringen aan zitten. Nu ik dat weer heb, realiseer ik me weer wat dat echt is, een thuis.”

Kansen

Naast haar functie als rector magnificus is Cisca Wijmenga nog steeds één dag werkzaam als hoogleraar waarbij ze promovendi van de afdeling Genetica begeleidt en betrokken is bij diverse onderzoeken. Ze heeft de afgelopen 25 jaar baanbrekend onderzoek gedaan en opgezet, waaronder belangrijke studies naar het microbioom in de darmen en de rol van genen bij chronische ziektes. En vanuit haar nieuwe thuis is ze ook betrokken bij het Lifelines Corona-onderzoek. “Ik ben vanaf het begin af aan betrokken bij Lifelines, als onderzoeker, als deelnemer en als lid van de wetenschappelijke adviesraad. “In voorbereiding van het corona-onderzoek heb ik meegedacht over welke vragen en onderwerpen interessant waren om mee te nemen. En ik heb elke keer de coronavragenlijst ingevuld. Ik zie daar nog wel kansen voor Lifelines, want ik vind veel vragenlijsten lang en denk dat dit laagdrempeliger kan. Als we bijvoorbeeld via een appje kort enkele vragen kunnen stellen en snel op de actualiteit kunnen inspelen. Maar ik vind het heel goed en leuk om te zien dat we als deelnemer nu ook inzicht krijgen in de verzamelde data van een onderzoek, via de Corona Barometer bijvoorbeeld. Daarmee krijgen we ook waardering voor onze deelname.”

De kennis van Noord-Nederland

“De kracht van Lifelines en van het noordelijke corona-onderzoek is dat er al jarenlang gegevens zijn verzameld van de deelnemers en we al genetische data hebben van een grote groep van hen. Als we straks achterhalen wat de genetische factoren zijn die bijvoorbeeld een corona-infectie veroorzaken, kunnen we in de data zien waarom de ene persoon wel of juist niet ziek is geworden. Met de beschikbare data van Lifelines kunnen we bijvoorbeeld ook bijdragen aan de discussie over de relatie tussen luchtverontreiniging en het virus. Wij kunnen bestaande en nieuwe data aan elkaar koppelen om te ontdekken of daar verbanden zitten.”

Wereldwijde samenwerking

“Eén van de andere vragen waar ik in geïnteresseerd ben is of er erfelijke factoren zijn, die bepalen in welke mate iemand ziek wordt. In het bijzonder juist wanneer iemand milde klachten heeft. Om daar antwoorden op te vinden heb je heel veel data nodig. En ondanks dat Lifelines een grote biobank is, moeten we de handen ineen slaan met andere initiatieven. Dat doen we bijvoorbeeld met de Rotterdam studie, het Tweeling Register en het Europese netwerk voor biobanken BBMRI. Om wereldwijd meer te weten te komen over de erfelijke factoren van het coronavirus, sluiten we aan bij het COVID-19 Host Genetics Initiative: een groot internationaal genetisch programma. De aangesloten onderzoeksorganisaties delen hun resultaten met elkaar om zo de kracht en betrouwbaarheid van de data te vergroten.”

Opladen

Een verhuizing, een nieuwe functie en een pandemie, het zijn veel veranderingen tegelijkertijd. Maar ondanks dat het soms moeite kost, gebeuren er veel goede dingen. “Wat ik heel positief vind, is de snelle digitalisering die we met elkaar hebben doorgemaakt, ook in het onderwijs. Daar is heel hard aan gewerkt met een fantastische toewijding van mensen. Iedereen neemt enorm verantwoordelijkheid. Dat geldt ook voor het Lifelines Corona-onderzoek, dat met veel daadkracht en een positieve samenwerking in korte tijd tot stand is gekomen. Omgaan met deze veranderingen vraagt van ieder van ons veel flexibiliteit. Ik wens daarom iedereen toe om deze zomer een pauze in te lassen, om bij te tanken. Want ik denk dat we die flexibiliteit de komende periode nog vaker nodig zullen hebben.”