Evolutie, Politiek en Duurzaamheid | Interview met prof. dr. Martijn Egas en prof dr. Bernard Nijstad

Op 5 en 6 november vindt het evenement Resilient and Sustainable Social Groups: Interdisciplinary Approaches plaats, waar wetenschappers van diverse disciplines hun onderzoek naar sociale veerkracht en duurzaamheid bespreken. Prof. dr. Bernard Nijstad van de Faculteit Economie en Bedrijfskunde (FEB) en prof. dr. Martijn Egas van de Faculteit Science and Engineering (FSE) zijn de drijvende krachten achter dit evenement en de oprichting van de onderzoeksgroep ‘Resilient and Sustainable Social Groups.’ Ze onderzoeken beiden het gedrag van sociale groepen, maar vanuit verschillende invalshoeken: Egas vanuit de evolutiebiologie en Nijstad vanuit de organisatiepsychologie.

Hoe komen jullie disciplines samen in ‘Resilient and Sustainable Social Groups’?

Bernard Nijstad: ‘Mensen zijn sociale wezens, net als veel dieren. In mijn onderzoek richt ik me op teamprocessen in organisaties, waarbij samenwerking vaak de sleutel tot succes is. We zien dat politieke instituties en organisaties door mensen zijn ontworpen om samenwerking op grote schaal te vergemakkelijken. Toch worden ze soms belemmerd door hun traagheid; deze systemen passen zich niet snel genoeg aan veranderingen aan, zoals klimaatverandering. Sociale structuren zorgen ervoor dat bepaalde gewoontes en patronen blijven bestaan, zelfs wanneer de omgeving radicaal verandert.’

Martijn Egas: ‘Vanuit mijn onderzoek naar het gedrag van dieren kijk ik naar waarom bepaalde gedragingen evolutionair voordelig zijn. Wanneer samenwerking voordelen oplevert voor overleving en reproductie, zie je dat dit gedrag in stand blijft. In het sociale gedrag van dieren – en ook van mensen – speelt samenwerking een belangrijke rol, omdat het hen in staat stelt om beter te overleven. De vraag die wij stellen is: hoe ontstaan sociale organisaties, hoe ontwikkelen ze zich, en waarom vallen ze soms uit elkaar? Dat zijn vragen die zowel in de biologie als in de sociale wetenschappen spelen.’

Hoe verhoudt jullie onderzoek zich tot ‘duurzaamheid’? Kunnen wij als ‘groep mensen’ wel de verandering maken die nodig is voor een duurzame samenleving?

Egas: ‘Ik ben eigenlijk best optimistisch. Politici worden vaak verweten dat ze te kortzichtig zijn omdat ze maar voor vier jaar vooruitkijken, tot de volgende verkiezingen. Maar kijk je over langere perioden, dan zie je dat er, ondanks politieke obstakels, een gestage vooruitgang is richting duurzaamheid. Dit komt doordat er steeds meer goede redenen zijn om duurzame keuzes te maken, zoals economische voordelen of sociale druk. Die vooruitgang gaat langzaam, maar ik zie die wel.’

Nijstad: ‘Interessant is hoe sociale structuren en politieke organisaties veranderen onder druk van de omgeving. Klimaatverandering, bijvoorbeeld, zorgt niet alleen voor fysieke veranderingen maar ook voor aanpassingen in hoe we georganiseerd zijn. In de politiek zie je bijvoorbeeld nieuwe coalities ontstaan, zoals de samenwerking tussen GroenLinks en de PvdA, of de opkomst van partijen zoals BBB en NSC. Zulke ontwikkelingen kunnen gezien worden als manieren waarop sociale structuren proberen mee te bewegen met de veranderende omgeving, al gebeurt dat soms wat traag.’

Wat is het doel van deze onderzoeksgroep?

Egas: ‘Ik werk sinds anderhalf jaar in Groningen, na jaren in Amsterdam. Ook daar werkte ik samen met wetenschappers van andere disciplines, zoals economie en psychologie, om sociaal gedrag te bestuderen. Hier in Groningen kwam ik in contact met Bernard en Kees Aarts, die net een nieuwe onderzoeksgroep opzetten rond het thema duurzame sociale systemen. Met hun aanmoediging zijn we een groep van twaalf onderzoekers begonnen, met leden uit disciplines zoals biologie, bedrijfskunde, economie, wiskunde en sociologie. We kwamen erachter dat dit thema voor ons allemaal relevant en inspirerend is.’

Nijstad: Ons doel is om interdisciplinair onderzoek te stimuleren en mensen uit verschillende vakgebieden met elkaar te verbinden. We willen samen brede vragen ontwikkelen die je niet vanuit één vakgebied kunt beantwoorden. Door de discussie ontstaan er nieuwe invalshoeken en kunnen we beter begrijpen hoe sociale groepen en structuren zich vormen en reageren op veranderingen.’

Nijstad: ‘We willen onderzoeken hoe je samenlevingen veerkrachtig maakt, zodat ze kunnen omgaan met veranderingen, zoals klimaatverandering. Dat vraagt om sociale mechanismen die flexibel kunnen reageren op nieuwe omstandigheden. Er zijn bijvoorbeeld ecosystemen die onder grote druk staan, en we willen begrijpen hoe die systemen zichzelf kunnen aanpassen of weerbaar maken tegen verstoringen.’

Egas: ‘Je ziet verschillen in aanpassingsvermogen bij dieren en ecosystemen: ratten passen zich bijvoorbeeld veel sneller aan dan koraalriffen. Datzelfde zie je ook bij mensen; sommige samenlevingen zijn flexibeler dan andere. In het onderzoek naar duurzaamheid en sociale structuren bestuderen we het spanningsveld tussen individueel en collectief belang. Bijvoorbeeld, sommige mensen willen gewoon vlees blijven eten of een grote auto rijden, terwijl anderen juist bereid zijn om beperkingen te accepteren voor het algemeen welzijn. Het zijn die spanningen die de aanpassingssnelheid en robuustheid van een samenleving beïnvloeden.’

Zijn er concrete strategieën om samenwerking te bevorderen en sociale systemen veerkrachtiger te maken?

Nijstad: ‘Er bestaan al effectieve strategieën, ook al zijn er altijd verbeterpunten. Mijn collega dr. Thom de Vries heeft bijvoorbeeld bij ProRail onderzoek gedaan naar samenwerking in crisissituaties. Wanneer er iets misgaat op het spoor, komen mensen van verschillende betrokken organisaties samen in een calamiteitencentrum. Deze nabijheid bevordert samenwerking en communicatie, wat uiteindelijk resulteert in efficiëntere besluitvorming. Dit soort modellen kunnen ook toegepast worden om sociale systemen aan te passen aan veranderingen of bedreigingen.’

Egas: ‘In onze bijeenkomst gaan we in eerste instantie vooral op zoek naar wie interesse heeft in welke onderwerpen, en hoe we daar op een creatieve en interdisciplinaire manier aan kunnen werken. Het doel is om mensen bij elkaar te brengen, ook vanuit onverwachte vakgebieden zoals filosofie of geschiedenis. Misschien komen we zo tot nieuwe ideeën en onderzoeksvragen die op lange termijn bijdragen aan duurzamere en veerkrachtigere samenlevingen.’