‘Bedijking van het noordelijk kustgebied in de middeleeuwen blijkt helemaal niet zo’n grote omslag voor wat boeren er verbouwden.’ Interview met archeoloog dr. Mans Schepers

Hoe is je belangstelling voor dit landschap ontstaan?

‘Ik kom uit een wadloopfamilie. Daardoor ken ik het noordelijk kustgebied goed, ik heb mijn hele leven veel over de kwelder richting het Wad gelopen. In mijn onderzoek heb ik me altijd beziggehouden met hoe mensen leven in dit soort natte landschappen. Het wonen op terpen en wierden is een manier van leven waarbij mensen het landschap in zijn waarde laten, in plaats van het te willen veranderen. Die houding staat nu misschien wat verder ons af, maar ik kijk graag naar manieren van leven die wij nu gek vinden, want misschien kunnen we juist daarvan leren.’

Waar gaat je onderzoek over?

‘De laatste jaren doe ik vooral onderzoek naar de akkerbouw in het noordelijk kustgebied. Het idee bestond dat akkerbouw op de zoute kwelders nooit een wezenlijk onderdeel kon zijn geweest van de voedselvoorziening en dat men leefde van andere zaken dan landbouwgewassen. Ik vermoedde dat dit beeld niet klopte. Uit mijn onderzoek bleek juist dat de boeren in dit gebied hele normale dingen verbouwden zoals gerst, tarwe, vlas of tuinbonen en helemaal geen specifieke zoute gewassen zoals zeekraal of zeekool.’

Dit interview is verschenen in het tijdschrift Deal! Erfgoed. U vindt het originele interview hier.

Tekst: Elise Kalkhoven, foto’s: Els Zwerink

Welke conclusies komen er verder uit je onderzoek?

‘In de bodem trof ik veel variatie aan in het soort gewassen die men teelde, zowel in de tijd als afhankelijk van de woonplek. De mensen pasten zich aan aan sociaaleconomische en ecologische veranderingen van het landschap. Als je vanuit een landbouwperspectief kijkt, kun je zelfs zeggen dat geen enkel vakgebied zo goed omgaat met veranderingen in het landschap als de akkerbouw. Daarnaast bleek dat de bedijking van het noordelijk kustgebied in de volle middeleeuwen helemaal niet zo’n grote omslag betekende voor wat boeren er verbouwden. Zowel voor als na de bedijking tref je een grote variatie aan landbouwgewassen aan.’

Dr. Mans Schepers is archeoloog bij de Rijkuniversiteit Groningen en Fellow van het Sustainable Landscapes thema van de Rufolf Agricola School for Sustainable Development. Hij onderzoekt hoe de mensen in het verleden leefden in het noordelijk kustgebied met zijn karakteristieke landschap van terpen, wierden en kwelders.

Wat kunnen wij leren van hoe onze voorouders met het landschap omgingen?

‘Je kunt eigenlijk hele normale gewassen verbouwen in kustgebieden als je wat kleine aanpassingen doet, zoals slootjes graven. We kunnen ook van onze voorouders leren door de verschillen in het landschap meer te erkennen. Nu proberen wij overal alles te verbouwen, terwijl er vaak maatwerk nodig is. Er werden altijd veel verschillende gewassen verbouwd en de mens was prima in staat om zich aan te passen aan veranderingen. Als er íéts erfgoed is aan deze kustbewoning dan is dat dit aanpassingsvermogen.’

Waar ga je je in de toekomst op richten met je onderzoek?

‘Ik wil wat meer uitzoomen en werken aan een lange - termijnbegrip van natte ontginningslandschappen. Mijn uitgangspunt daarbij is niet de mens, maar het landschap zelf. Het landschap biedt dingen aan, daar reageren mensen op en omgekeerd. Deze langetermijndynamiek wil ik graag in kaart brengen. Dat kan ik op verschillende nattere plekken doen, zoals de vlaktes bij Rome en misschien in de toekomst ook het stroomgebied van de Schelde. Zo krijgen we meer grip op wat er met natte landschappen gebeurt als de mens ze gaat ontginnen.’

Meer lezen, wetenschappelijke artikelen van Mans Schepers:

• Een wetenschappelijk artikel is in voorbereiding, waarin de conclusies die in dit interview aan de orde komen, wetenschappelijk worden onderbouwd: Schepers M, Behre K-E, A meta-analysis of the presence of crop plants in the Dutch and German terp area between 700 BCE and 1600 CE. Vegetation History and Archaeobotany (https://doi.org/10.1007/s00334-022-00904-y)

• Wetland Reclamation and the Development of Reclamation Landscapes: a Comparative Framework. By: Tymon de Haas en Mans Schepers, in: Journal of Wetland Archeology.

• Van Wierhuizen tot Achlum. Honderd jaar archeologisch onderzoek in terpen en wierden. In Jaarverslagen van de vereniging voor terpenonderzoek 98, 2016

Over Deal! Erfgoed

DEAL! Erfgoed als vaste waarde voor de toekomst is een magazine voor medewerkers en bestuurders van gemeenten en provincies en voor alle medewerkers en bestuurders van de partners van de Erfgoed Deal. Dit magazine biedt inspiratie voor ruimtelijke opgaven waar erfgoed, klimaat, duurzaamheid en stedelijke ontwikkeling samenkomen. DEAL! staat daarbij voor samenwerking, verbinding, daadkracht en optimisme

In de Erfgoed Deal worden afspraken gemaakt over het behoud en het gebruik van erfgoed bij de grote ruimtelijke opgaven van dit moment: energietransitie en verduurzaming, klimaatadaptatie en stedelijke groei en krimp. Zo kunnen oude landschapsstructuren leidend zijn bij de inrichting van beekdalen om water vast te houden en kunnen historische zichtlijnen een belangrijk uitgangspunt zijn bij hoogbouwvisies. Door aansprekende initiatieven en projecten vanuit de Erfgoed Deal financieel te ondersteunen en bij elkaar te brengen in een uitvoeringsprogramma, werken we samen met onze partners aan een betere en mooiere leef - omgeving waarin ons verleden nog herkenbaar is. In het najaar van 2022 heeft de staatssecretaris van cultuur besloten om het programma met drie jaar te verlengen tot eind 2025. Zie de infographic op de laatste bladzijde van dit tijdschrift voor meer informatie over de verlenging.

Hier vindt u een .pdf van dit nummer van Deal!