Het Ministerie van Binnenlandse Zaken wil graag dat gemeenten eigenaars van bestaande industriegebouwen kunnen dwingen om zonnepanelen op hun dak te plaatsen. In Nieuwsuur verlangde onlangs onder andere de wethouder Duurzaamheid van Amersfoort naar deze mogelijkheid.

Geen garantie

Ook ik vind dat deze bevoegdheid – met de nodige waarborgen – dringend moet worden ingevoerd vanwege de klimaatcrisis, maar mijn onderzoek laat zien dat dit zeker geen garantie is dat gemeenten ook daadwerkelijk zonnepanelen verplicht gaan stellen.

De verduurzaming van gebouwen met bijvoorbeeld isolering, warmtepompen en zonnepanelen is uitermate belangrijk voor de bestrijding van de globale opwarming. De verwarming van de rond 9 miljoen bestaande gebouwen in Nederland alleen zorgde in 2019 volgens het CBS voor rond 13 procent van de jaarlijkse uitstoot van broeikasgassen.

Dit komt gedeeltelijk door onvoldoende isolering en het feit dat in 2019 slechts 8,6 procent van onze energie afkomstig was uit hernieuwbare bronnen.

Dwangmaatregelen

Anders dan de coronacrisis heeft de klimaatcrisis nog niet tot dwangmaatregelen op grote schaal geleid. Nieuwbouw moet bijna energieneutraal zijn, maar bestaande gebouwen hoeven niet te worden verduurzaamd.

Dit, terwijl de globale opwarming veel grotere schade met zich zal brengen dan corona. Anders dan het virus lijkt de klimaatcrisis echter verder weg en veroorzaakt relatief weinig schade op korte termijn.

Urgente aanvulling

De mogelijkheid voor gemeenten om zonnepanelen voor industriegebouwen verplicht te stellen, evenals de al bestaande C-label-verplichting voor bepaalde bestaande kantoorgebouwen vanaf 2023, is dan ook een urgente aanvulling op het verduurzamingsbeleid. Een nieuw kabinet mag deze nieuwe bevoegdheid naar mijn mening ook uitbreiden tot kantoorgebouwen en woningen.

Een ander verhaal is of gemeenten ook daadwerkelijk gebruik maken van deze mogelijkheid voor verduurzaming op maat.

Dwingen

Onder heel strenge voorwaarden kunnen gemeenten eigenaars namelijk al dwingen om hun gebouw energiezuinig te isoleren. Deze bevoegdheid staat in artikel 13 van de Woningwet. Een onderzoek naar de uitoefening van deze bevoegdheid, dat ik met twee studenten heb uitgevoerd, laat zien dat hiervan nauwelijks gebruik wordt gemaakt.

Uit de antwoorden van 65 gemeenten blijkt dat slechts één enkele van de gemeenten de bevoegdheid voor verduurzaming heeft gebruikt. Dit bevestigt: dwang is bij de overheid voor de bestrijding van de klimaatcrisis geen populair middel.

Werk aan de winkel

Waarom niet? Rond een derde van de gemeenten geeft aan dat zij de bevoegdheid om isolering af te dwingen niet kenden. Wat juridische expertise bij gemeenten betreft, lijkt er dus werk aan de winkel.

De hoofdreden lijkt echter te zijn dat bestuurders en gemeenteraden niets voelen voor het afdwingen van verduurzaming en/of dat de ambtenaren zelf het afdwingen een te vergaande betutteling van de burger vinden.

Dit laat zien dat in de gemeenten de klimaatcrisis als minder urgent wordt ervaren dan de coronacrisis, hoewel zij dit geenszins is.

Verduurzamingsbevel

Vanwege de noodzaak om juist nu te verduurzamen, kan een verduurzamingsbevel naar mijn mening wél geboden zijn, als laatste politieke of bestuurlijke optie. Het eigendomsrecht van de eigenaar van het gebouw staat hier niet in de weg. Als de overheid erop let dat de eigenaars met hun afgedwongen investering geen verlies maken en armere huishoudens niet de dupe worden van verduurzaming, dan gaat een verduurzamingsbevel geenszins te ver.

Gemeenten de mogelijkheid geven om zonnepanelen verplicht te stellen is dan ook een welkom voorstel, maar de terughoudendheid bij gemeenten wat het afdwingen van verduurzaming betreft moet ook veranderen. Het lijkt een goede aanzet dat deze bevoegdheid alleen industriegebouwen betreft, omdat de terughoudendheid minder groot zal zijn bij industriegebouwen dan bij woningen.

Björn Hoops is adjunct-hoogleraar Privaatrecht en duurzaamheid aan de RUG