Auteurs: mr. Noor Swart en mr. dr. Berend Roorda
De laatste jaren wordt er veel gedemonstreerd. Dat gebeurt regelmatig op een tamelijk indringende wijze, zoals bij bezettings- en blokkadeacties van klimaatactivisten en boeren. Veel van deze demonstraties leiden tot allerlei vragen over het demonstratierecht. Wat mag een demonstrant wel en niet? Onder welke voorwaarden kan de overheid een demonstratie beperken of verbieden? En wat kunnen derden doen die hinder en schade ondervinden van een demonstratie? Als onderzoekers naar het demonstratierecht krijgen wij vrijwel dagelijks dergelijke vragen voorgelegd door journalisten, demonstranten, burgemeesters, justitie en politie. Om in die informatiebehoefte te voorzien, bouwen we een vrij toegankelijke en begrijpelijke website ( www.demonstratierecht.nl ), waarop voor iedereen antwoorden op deze vragen te vinden zijn.

Het bouwen (en het gedurende drie jaren up-to-date houden) van de demonstratierechtwebsite wordt gefinancierd door het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. De website komt in mei 2024 online en zal bestaan uit drie delen: 

1. Een lijst met frequently asked questions (FAQ)
2. Een kennisbank  
3. Een adviestool

Het eerste deel (de FAQ) bestaat uit een lijst met uiteenlopende vragen over het demonstratierecht, inclusief beknopte antwoorden in begrijpelijk Nederlands. In het tweede deel – de kennisbank – geven we een overzicht van relevante regelgeving, (samengevatte) rechtspraak en literatuur over het demonstratierecht. Dit deel is met name bedoeld voor personen die meer in detail in het demonstratierecht willen duiken. Het derde deel van de website behelst een online adviestool, met behulp waarvan eenieder door het beantwoorden van een aantal vragen een gratis online juridisch advies op maat over het demonstratierecht kan inwinnen.

Begrijpelijk en toegankelijk
Hoe zorg je ervoor dat de website daadwerkelijk begrijpelijk en toegankelijk is voor niet-juristen? Hoe neem je de sitegebruiker aan de hand? Het blijkt een heuse uitdaging voor ons juristen die zo gewend zijn aan juridisch jargon. We zijn dan ook blij dat Liesbeth Smit van The Online Scientist onderdeel uitmaakt van ons team. Met haar ervaring op het gebied van wetenschapscommunicatie helpt zij ons om de vormgeving en inhoud van de website zodanig in te richten dat die voor iedereen toegankelijk is. Bovendien maken we gebruik van de website www.ishetb1.nl, om ervoor te zorgen dat het taalniveau van de website laagdrempelig is. Toch ontkomen we er niet helemaal aan om soms juridische termen te hanteren. Die lichten we dan toe in begrijpelijk Nederlands. Ook overwegen we in de adviestool te werken met een begeleidende tekst en met plaatjes. En een zoekfunctie mag natuurlijk niet ontbreken op de website.

Transparant en inclusief
We streven naar een zo transparant mogelijke website. Alle informatie op de website is daarom voor iedereen toegankelijk, de website heeft geen afgeschermde gedeelten die alleen toegankelijk zijn voor bepaalde (overheids)partijen. Bovendien streven we ernaar inclusief te zijn, dat wil zeggen dat eenieder die te maken heeft met het demonstratierecht – van demonstrant tot burgemeester, van journalist tot politieambtenaar – de informatie op de website kan vinden die voor diegene relevant is. Uitdaging daarbij is echter wel dat we de website niet te ingewikkeld en omvangrijk maken, waardoor je door de bomen het bos niet meer ziet.

In balans, met daarbij het fundamentele demonstratierecht als uitgangspunt
Bij het inrichten van de website houden we goed voor ogen dat het demonstratierecht een fundamenteel recht is waarvan de waarde in een democratische rechtsstaat moeilijk kan worden overschat. En tegelijkertijd kent dat recht grenzen en dienen we die ook duidelijk voor het voetlicht te brengen. Hoe zorg je daarbij voor een goede balans? Ter illustratie: bij het geven van een advies is het een cruciale vraag of een protestactie vreedzaam is of niet. Is een protestactie niet vreedzaam, dan valt zij namelijk niet onder de reikwijdte van het demonstratierecht. Maar begin je de adviestool in dat geval met de vraag of de demonstranten zich naar verwachting gewelddadig zullen gedragen? Dat geeft niet bepaald de juiste indruk. Er zou in principe immers een zekere presumptie van vreedzaamheid dienen te zijn. Daarom beginnen we bij de online adviestool met andere vragen.

Kortom, het demonstratierecht begrijpelijk en toegankelijk maken voor eenieder op een transparante en inclusieve website die in balans is, met daarbij het fundamentele demonstratierecht als uitgangspunt, is een niet-eenvoudige, maar wel erg leuke en wat ons betreft ook belangrijke opgave voor ons als rechtswetenschappers. 

Gelukkig hebben we daarbij de nodige hulp, zowel vanuit het team dat we hebben samengesteld als vanuit externe partijen. Ons team bestaat – naast ons twee – uit collega Laurent Jensma (recht- en IT-specialist), studentassistenten Anouk Alberts en Sarah Horjus (researchmasterstudenten) en de eerdergenoemde Liesbeth Smit van The Online Scientist. Inmiddels hebben we veel externe partijen – onder meer alle burgemeesters van Nederland, ambtenaren van politie en justitie, maatschappelijke organisaties, demonstranten, advocaten, wetenschappers – aangeschreven met vragen over de inrichting van de website. Van hen hebben we al de nodige input ontvangen. Verdere input is echter altijd welkom. Heb jij ideeën over hoe de website het beste vormgegeven kan worden? Tips? Stuur dan een mail naar demonstratierecht rug.nl. Bij voorbaat dank!