Facebook ligt onder vuur. Dat is op zich geen nieuws, want het bedrijf krijgt al langer kritiek als het om de (te) grote marktmacht, dataprivacy of nepnieuws gaat. Maar het gaat nu om de leider zelf. Een aantal aandeelhouders wil de invloed van ceo Mark Zuckerberg indammen. Voor de jaarvergadering van deze week is het voorstel ingediend om de oprichter van Facebook niet langer tegelijk voorzitter van de board èn ceo te laten zijn, maar een onafhankelijk voorzitter te benoemen.

Het voorstel haalt het hoogstwaarschijnlijk niet, maar het is wel een teken aan de wand. Aandeelhouders beginnen zich ongemakkelijk te voelen bij de almachtige rol van Zuckerberg. Zolang het goed gaat, wordt een dergelijke constructie meestal niet als een probleem gezien. Maar als het bedrijf minder gaat presteren of als de ceo kuren gaat vertonen – denk aan de problematische tweets van collega-alleenheerser Elon Musk bij Tesla – dan worden aandeelhouders onrustig en willen ze verandering.

Bij concurrerende techbedrijven zoals Google, Microsoft en Apple vervullen inmiddels verschillende personen de twee leiderschapsrollen, maar de kans dat de aandeelhouders op dit punt bij Facebook succesvol zullen zijn is gering. Gelijk het Chinese volkscongres bij de toespraken van hun roerganger Xi Jinping, vormt de aandeelhoudersvergadering van Facebook een vrij machteloze applausmachine voor haar leider.

Als oprichter is Zuckerberg nu 15 jaar de baas. Gemiddeld genomen gaan ceo’s bepaald niet beter presteren naarmate ze er langer zitten. Een belangrijke reden daarvoor is dat voor lang zittende ceo’s het handhaven van de status quo steeds verleidelijker wordt en noodzakelijke veranderingen niet meer worden doorgevoerd. De door henzelf ooit ingezette strategie gaat haast onvermijdelijk de vernieuwing in de weg staan.

Machtspositie
Elk geval is weer anders en is er een flinke spreiding in de optimale zittingstermijn, maar ruwweg ‘piekt’ een ceo na een jaar of vijf. Bovendien zit een ceo juist in dynamische sectoren zoals de ICT nog eerder aan zijn of haar top. Het is dus niet alleen de vraag hoe de macht van Zuckerberg in te dammen, maar ook of hij in deze fase van het bedrijf überhaupt nog wel de juiste man op de juiste plaats is. Oud-collega’s pleiten inmiddels openlijk voor een nieuwe ceo: de voormalige veiligheidsdirecteur stelde dat Zuckerberg zich alleen nog maar met productontwikkeling zou moeten gaan bezighouden.

Het gevolg van deze druk op Zuckerberg zou echter kunnen zijn dat zijn weerstand tegen een verandering van de huidige managementstructuur alleen maar groter wordt. Uit eigen onderzoek weten we namelijk dat leiders juist wanneer zij vrezen hun machtpositie in de organisatie kwijt te raken, minder geneigd zijn hun macht te delen. Het handhaven van de eigen positie wordt dan een doel op zich. Bovendien is het extra lastig om tijdig afscheid te nemen van een ceo die niet alleen heel beroemd en letterlijk het gezicht van het bedrijf is, maar zelf ook nog eens grootaandeelhouder is.

Philips
Kortom, hoe kom je als bedrijf van dit type baas af als de houdbaarheidstermijn in zicht komt of al is verstreken? De meest voor de hand liggende manier om dat tijdig en zonder kleerscheuren te doen, is door te zorgen voor voldoende interne tegenmacht. Dat kan bijvoorbeeld binnen de organisatie, door krachtige bestuurders naast de ceo te zetten. Ook helpt het daarbij om de combinatiefunctie van voorzitter van de board en ceo af te schaffen: de oppositie of tegenmacht wordt dan, zoals in ons land, georganiseerd via een onafhankelijke raad van commissarissen.

Het organiseren van een tijdige leiderschapswissel kan ook door de zittingstermijn formeel te beperken, denk aan het Amerikaanse presidentschap dat uit maximaal twee termijnen van vier jaar bestaat. In Nederland heeft dit model de afgelopen jaren aan populariteit gewonnen. Zowel bij Ahold, KPN en Philips worden ceo’s nu telkens voor vier jaar benoemd. Het feit dat Frans van Houten bij Philips voor een derde termijn ‘gaat’ is zelfs al als een trendbreuk gekwalificeerd. Het probleem bij Amerikaanse bedrijven zoals Facebook is dat dergelijke interne tegenmacht of formele afspraken over zittingstermijnen er domweg niet zijn.

Een ander redmiddel zou natuurlijk kunnen zijn dat de verversing aan de top wordt afgedwongen door de markt. Als een bedrijf echt slechter gaat presteren dan de concurrentie, betekent dit vaak vanzelf het einde van de leider. Maar laat dat nou juist bij bedrijven als Google of Facebook niet effectief zijn: ze zijn daarvoor te machtig en ondervinden weinig tot geen concurrentie in hun niche van de platformeconomie.

Over de datum
Waarmee we terug bij af lijken te zijn, want als al deze oplossingen niet werken, is het wachten op de bescheiden ceo die op tijd zijn of haar eigen eindigheid erkent. Zuckerberg lijkt dat type leider niet te zijn. Gezien de grote rol van Facebook in onze wereld is de houdbaarheid van Zuckerberg een probleem dat de eigen aandeelhouders overstijgt.

Het afdwingen van verandering in leiderschap bij dit soort wereldwijde superbedrijven zou iedereen moeten aanspreken. Aangezien velen van ons — wereldwijd zo’n 2,2 miljard(!) mensen — klant zijn van Facebook, zouden we daarom zelf kunnen besluiten geen gebruik meer te maken van haar diensten. Dat doen we tenslotte ook bij andere producten als ze over de datum zijn.

Door: Janka Stoker en Harry Garretsen 

Zie ook het artikel op fd.nl.