Chinese buidelmees begraaft eieren als bescherming tegen de wind

Veel diersoorten begraven hun eieren, met verschillende redenen. De Europese buidelmees doet het vanwege een strijd tussen de seksen. Maar hun Chinese familieleden lijken een totaal andere reden te hebben voor dit gedrag. Experimenten met nestelende vogels laten zien dat Chinese buidelmezen hun eieren begraven om te voorkomen dat ze bij sterke wind uit het nest vallen. De resultaten van dit onderzoek door Groningse en Chinese biologen is gepubliceerd in het Journal of Animal Behaviour op 14 mei.

Krekels, zeeschildpadden en vogels zijn maar enkele diersoorten die hun eieren begraven, bijvoorbeeld om ze warm te houden of eierroof te voorkomen. Voor de Europese buidelmees is seksueel conflict een belangrijke reden. Mannetjes werken een maand aan hun nest van pluis en veren. Dan moeten ze een vrouwtje verleiden, dat vervolgens het nest overneemt en de bouwer buitensluit. ‘Bij deze vogels zorgt of alleen de vrouw, of alleen de man voor de jongen’, legt Jan Komdeur uit. Hij is hoogleraar Evolutionaire Ecologie aan de RUG. ‘De andere ouder knijpt er tussenuit om een tweede legsel te kunnen produceren.’

Agressie

De mannelijke vogels zullen pas vertrekken wanneer ze zien dat het vrouwtje is begonnen met leggen. En de vrouwtjes willen dat het mannetje blijft totdat de leg klaar is. Daarom laten ze het mannetje niet in het nest en begraven de vrouwtjes hun eieren onder een laagje nestmateriaal wanneer ze het nest overdag verlaten. In dit spelletje blufpoker blijft een van de ouders achter met de jongen. ‘En in sommige gevallen vertrekken ze gelijktijdig, waarna het broedsel verloren gaat’, vertelt Komdeur. Hij wijst erop dat in heel Europa de buidelmezen hetzelfde gedrag vertonen: slechts een van de ouders zorgt voor de jongen.

Daarom was het een verrassing te horen dat bij Chinese buidelmezen mannetjes en vrouwtjes de zorg verdelen en samen in het nest overnachten. ‘Ik kreeg contact met professor Zhengwang Zhang van de Beijing Normal University. Zijn masterstudente Jia Zheng had opgemerkt dat er bij deze vogels geen agressie is tussen de seksen. En toch begroeven ze hun eieren overdag. De vraag was dus waarom ze dat doen.’

Nadat Zheng haar Master had afgerond startte ze met een promotie aan de RUG, onder begeleiding van Komdeur en Zhang. ‘Zij wilde verschillende hypothesen testen om het begraven van eieren bij Chinese buidelmezen te verklaren.’ De voor de hand liggende hypothesen waren seksueel conflict, bescherming tegen broedparasitisme en het reguleren van de temperatuur. Tijdens verschillende broedseizoenen heeft Zheng die allemaal getest door manipulaties van broedsels.

Broedparasitisme

‘Seksueel conflict leek onwaarschijnlijk, gezien de afwezigheid van agressie tussen de partners. Zheng bevestigde dat door het materiaal te verwijderen waaronder de eieren waren begraven in het nest, om te zien hoe de vogels daarop reageerden’, vertelt Komdeur. Wanneer de eieren zijn begraven vanwege een conflict tussen de seksen moet het vrouwtje degene zijn die de eieren weer zal bedekken, om ze te verstoppen voor het mannetje. Maar video-observaties lieten zien dat beide seksen de eieren opnieuw begroeven. ‘Bovendien mocht het mannetje overnachten in het nest, dus hij wist wanneer er eieren gelegd waren.’

Zheng sloot ook broedparasitisme, zoals door koekoeken, uit door overdag extra eieren in nesten te leggen, bovenop het materiaal dat de andere eieren bedekte. ‘Deze nieuwe eieren, een oud mezen-ei of een namaak-ei, werden gewoon begraven door de ouders. Dit laat zien dat ze deze eieren accepteerden als hun eigen, wat er op wijst dat begraven geen maatregel is tegen broedparasitisme.’

Ten slotte testte Zheng de temperatuur-hypothese. Komdeur: ‘Dat deed zij door tijdens de leg de helft van de eieren te verplaatsen naar een oud nest dat op zo’n twee meter van het echte nest hing. Dat gebeurde alleen overdag, wanneer beide ouders actief zijn in en buiten het nest.’ De omstandigheden waren in beide nesten gelijk, behalve dan dat de verplaatste eieren niet waren begraven. ‘Via kunsteieren met een temperatuursensor ontdekten we dat de eieren in het oorspronkelijke nest iets warmer bleven, maar dat had geen effect op de ontwikkeling van de embryo’s of het broedsucces.’

Wind

Zo bleef er nog één – ietwat vreemde – hypothese over. Chinese buidelmezen hangen hun nesten vaak in bomen die op een winderige plek staan, bij meren of aan de rand van het bos. Zheng herinnerde zich bovendien een experiment dat ze in 2018 had uitgevoerd om temperatuurregulatie te onderzoeken. Hiervoor gebruikte zij onder meer nesten waarin eieren niet waren begraven. Bij controles aan het eind van de dag had ze een aantal eieren kapot op de grond aangetroffen. Komdeur: ‘Dat bracht haar op het idee dat begraven voorkomt dat de eieren door de wind uit het nest vallen.’ Dus zette Zheng een wind-experiment op in 2019.

Hiervoor plaatste zij eieren in verschillende nesten met een inktkussen bij de ingang. Eieren die door het schommelen van het nest in de buurt van die ingang rolden zouden op het kussen terechtkomen. Na één nacht bleek 45 procent van de eieren inktvlekken te vertonen. ‘Terugkijkend was dat statistisch evenveel als het aantal gebroken eieren dat ze eerder had gevonden’, vertelt Komdeur.

Misleiden

Dit resultaat leidt tot de conclusie dat het begraven van eieren door de Chinese buidelmees vooral bedoeld is om te voorkomen dat ze uit het nest vallen. Komdeur: ‘De Chinese buidelmees stamt af van een oudere soort in het geslacht Remiz, net als de Europese buidelmezen. Mogelijk is het beschermen van eieren tegen de wind de oorspronkelijke functie van het begraven in dit geslacht.’ Het ontstaan van seksueel conflict bij de Europese vogels kan dat begraven een nieuwe functie hebben gegeven, waarbij de vrouwtjes de eieren begraven om de mannetjes te misleiden.

Uiteindelijk heeft dit onderzoek overtuigend aangetoond dat bescherming tegen de wind de reden is waarom Chinese buidelmezen hun eieren begraven. Komdeur: ‘Zheng heeft geweldig werk geleverd door al die verschillende hypothesen te testen in één populatie tijdens drie broedseizoenen. Het resultaat is dat we nu weten dat bij verwante soorten, zoals de Europese en Chinese buidelmees, hetzelfde verdrag een heel verschillend doel kan dienen.’

Referentie: Jia Zheng, Emiel Zuidema, Tamás Székely, Mei Guo, Zhengwang Zhang and Jan Komdeur: A novel function of egg burial: burying material prevents eggs rolling out of windswayed nests. Animal Behaviour, online 14 mei 2022