Strijd tussen de seksen in ons DNA

Er is een veldslag aan de gang in onze lichamen: in vrouwen zijn genen voor een kort lichaam in het voordeel, terwijl genen voor een gemiddelde lengte in het voordeel zijn in mannenlichamen. Door dit touwtrekken bereiken mannen en vrouwen niet de voor hun geslacht optimale lengte. Dit is wat je noemt een intralocus seksueel conflict.

Promovendus Gert Stulp (een bioloog die zijn onderzoek doet bij de faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen) is ongeveer twee meter lang. En lichaamslengte voorspelt (tot op zekere hoogte) het reproductieve succes (oftewel: hoeveel nageslacht iemand krijgt), legt Stulp uit. ‘Vrouwen met een beneden gemiddelde lengte krijgen meer kinderen dan ‘gemiddelde’ vrouwen. Maar voor mannen geldt dat juist diegenen met gemiddelde lengte het meeste nageslacht krijgen, meer dan korte of lange kerels.’

Iemands lichaamslengte wordt bepaald door een groot aantal verschillende genen, plus invloeden uit de omgeving. De genetische component betekent wel dat kleine vrouwen door hun grotere reproductieve succes hun genen relatief vaak doorgeven aan de volgende generatie, net als mannen van gemiddelde lengte. De vraag is wat dat voor de menselijke populatie betekent.

Er is zeker invloed op de lengte van mannen en vrouwen, zegt Stulp. ‘En dat kan een zogeheten intralocus seksueel conflict veroorzaken. Neem het voorbeeld van herten: een hertenbok heeft een groot gewei nodig om concurrenten de baas te blijven. Zo’n groot gewei geeft hem een grotere kans op nageslacht. Maar een hinde heeft geen enkele voordeel van een groot gewei.’ Wanneer de natuurlijke selectie van een erfelijk bepaalde eigenschap bij mannen en vrouwen verschillend werkt, is er sprake van een intralocus seksueel conflict.

Complexer

In het geval van de herten wordt dit conflict voorkomen doordat de groei van een groot gewei bij hinden is uitgeschakeld. Maar in het geval van lichaamslengte bij mensen zijn niet alle betrokken genen gereguleerd per sekse. De situatie is veel complexer dan bij het hertengewei. En Stulp is de juiste persoon om uit te leggen hoe complex het precies is. Hij heeft net een artikel gepubliceerd in het tijdschrift Biology Letters (van 12 november) waarin hij beschrijft hoe mannen en vrouwen zijn verwikkeld in een strijd om de ideale lichaamslengte.

‘Vanwege de genetische component krijgen paren van gemiddelde lengte doorgaans ook kinderen met een gemiddelde lengte’, begint Stulp. Zo’n paar van gemiddelde lengte krijgt dus zonen met een gemiddelde lengte (die een groter reproductief succes hebben dan korte of lange mannen) en dochters van gemiddelde lengte (die een kleiner reproductief succes hebben dan korte vrouwen). Het resultaat is een conflict in de genen.

Bij mensen zou dat conflict er niet zijn wanneer kleine vrouwen vooral dochters zouden krijgen en gemiddelde mannen vooral zonen. ‘Maar dat is niet wat er gebeurt. Het conflict is er dus wel degelijk.’ Stulp is de eerste die dit aantoont voor zo’n type conflict, met behulp van een grote database met medische gegevens van ruim tienduizend inwoners van het Amerikaanse Wisconsin, die geboren zijn in 1937 of 1938. Hun hele sociaal-medische geschiedenis is vastgelegd in deze database.

‘In die gegevens vonden wij dat de lengte van een broer of zus een voorspellende factor was voor het aantal kinderen dat iemand kreeg.’ En als je zelf klein van stuk bent, zijn je neefjes en nichtjes (oom- of tante zeggers) vermoedelijk de kinderen van je zus. ‘Maar als je zelf een gemiddelde lengte hebt, zijn die neefjes en nichtjes vermoedelijk de kinderen van je broer.’ Stulp en zijn mede-onderzoekers zijn de eersten die de aanwezigheid van dit type seksueel conflict bij mensen beschrijven.

Evolutie

Waarom kleine vrouwen meer kinderen krijgen is nog niet duidelijk. ‘In veel soorten zie je een soort uitruil van groei en voortplanting. Misschien dat kleine vrouwen meer energie steken in voortplanting dan in groei’, speculeert Stulp. Ook is het zo dat vrouwen die hun eerste kind op jonge leeftijd krijgen, uiteindelijk gemiddeld meer kinderen zullen hebben. ‘En we weten dat vrouwen met de genetische neiging om op jonge leeftijd een eerste kind te krijgen, ook korter dan gemiddeld zijn. Maar wat de oorzaak ook is, onze vondst is een voorbeeld van de manier waarop evolutie plaatsvindt bij moderne mensen. Ook in deze tijd van geboorteregulatie is natuurlijke selectie gewoon zichtbaar aan het werk bij mensen.’