Auteur:       Nynke Vellinga LLM
Wereldwijd wordt er volop getest met zelfrijdende auto’s op openbare wegen.[1] Deze auto’s worden door een combinatie van software en hardware bestuurd. Zelfrijdende auto’s maken daardoor de menselijke bestuurder overbodig. Uit onderzoek is gebleken dat in ruim 90% van de ongevallen een menselijke fout aan het ongeval heeft bijgedragen.[2] De hardware en software van een zelfrijdende auto worden, anders dan een menselijke bestuurder, niet slaperig, dronken, moe of afgeleid. De verwachting is daarom dat de zelfrijdende auto het verkeer aanzienlijk veiliger zal maken omdat de menselijke bestuurder ‘out of the loop’ geplaatst wordt. Voordat dit het geval is dient niet alleen de techniek verder ontwikkeld te worden maar dienen er ook een aantal juridische vraagstukken opgelost te worden.

Verschillende gradaties van automatisering

Grofweg worden er zes verschillende niveaus van automatisering van auto’s onderscheiden: Level 0 (geen automatisering) tot Level 5 (volledig zelfrijdend).[3] Level 5 is nu nog toekomstmuziek. De meest geavanceerde voertuigen die nu aan consumenten verkocht worden zitten qua automatisering rond Level 2. Dat wil zeggen dat de auto’s bepaalde rijtaken van de menselijke bestuurder kunnen overnemen. De menselijke bestuurder dient constant alert te blijven en hij dient in te grijpen waar nodig. Kortom, een Level 2 auto ondersteunt de menselijke bestuurder bij het besturen van de auto, maar neemt dit niet over van de bestuurder. Bij een Level 3 auto neemt de auto de menselijke bestuurder meer rijtaken uit handen, maar de menselijke bestuurder moet het stuur overnemen wanneer de auto daarom vraagt (bijvoorbeeld bij wegwerkzaamheden of op een druk kruispunt). Level 4 is nog weer een stap geavanceerder en een Level 5 auto kan zelfs helemaal zelfstandig functioneren zonder dat er een mens aan te pas komt.

Juridische vraagstukken

Deze ontwikkelingen roepen een veelvoud aan juridische vragen op. Bijvoorbeeld ten aanzien van verkeerswetgeving: veel verkeersregels uit het Reglement Verkeersregels en Verkeerstekens 1990 (RVV 1990) zijn gericht tot de bestuurder. Zo is het de bestuurder die voorrang dient te verlenen aan van rechts komende bestuurders (artikel 15 RVV 1990). Een zelfrijdende auto Level 5 heeft echter geen bestuurder meer. Is deze voorrangsregel dan wel van toepassing op zo’n zelfrijdende auto? En stel dat de Level 5 zelfrijdende auto een ongeval veroorzaakt, wie dient dan de schade te vergoeden? Is bijvoorbeeld de producent van de auto hiervoor aansprakelijk? Net als het RVV 1990 stamt ook het aansprakelijkheidsrecht uit een tijd waarin zelfrijdende voertuigen vooral iets voor in films waren. Het is maar de vraag of deze wetgeving waar het gaat om aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door zelfrijdende auto’s wel toekomstbestendig is. Bovendien doen er zich ook juridische vragen voor bij degene die een Level 5 zelfrijdende auto wil gaan gebruiken: moet de gebruiker voor vertrek bijvoorbeeld eerst controleren of de laatste software update wel geïnstalleerd is? Of moet de overheid alleen zelfrijdende auto’s op de weg toestaan die niet rijden als er sprake is van verouderde software?

Privacy

Naast de bovengenoemde vragen speelt privacy ook een rol bij zelfrijdende voertuigen. Fabrikanten werken aan systemen om de menselijke bestuurder van bijvoorbeeld een Level 3 auto in de gaten te houden om te beoordelen of de bestuurder in staat is het stuur over te nemen wanneer nodig. Zo wil Volvo auto’s gaan voorzien van camera’s en sensoren om vast te stellen of de menselijke bestuurder bijvoorbeeld dronken is.[4] Mocht dat het geval zijn, dan zal de auto zichzelf veilig tot stilstand brengen. Op deze manier hoopt men een bijdrage te leveren aan het verbeteren van de verkeersveiligheid. Belangrijk hierbij is dat de privacy van de gebruikers van deze (deels) zelfrijdende auto’s niet uit het oog wordt verloren. De Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) stelt paal en perk aan het vastleggen en het gebruik van persoonlijke gegevens. Het is daarom nog maar de vraag of het monitoren van inzittende van (zelfrijdende) auto’s altijd is toegestaan.

Juridische ontwikkelingen

De Nederlandse overheid wil graag de ontwikkeling van de zelfrijdende auto stimuleren. Volgens KPMG is Nederland zelfs het land dat het meest voorbereid is op de komst van zelfrijdende auto’s.[5] Afgelopen jaar is er een wet aangenomen die het mogelijk maakt om op de openbare weg tests uit te voeren met zelfrijdende auto’s waarvan zich de bestuurder buiten de auto bevindt.[6] Stukje bij beetje lijkt daarmee een toekomst met zelfrijdende auto’s dichterbij te komen.

ITS European Congress
Van 3 t/m 6 juni vindt het ITS European Congress plaats. Dit congres is een van de belangrijkste congressen in Europa op het gebied van intelligente transportsystemen. Sprekers over de hele wereld bezoeken dit congres en dit jaar is Nederland gastland. Samen met collega Trix Mulder neemt Nynke Vellinga deel aan dit congres.

Nynke verzorgt de presentatie ‘Careless automated driving?’ waarin ze ter discussie stelt in  hoeverre bestaande wetgeving toekomstbestendig is wanneer we gebruik gaan maken van een Level 5 zelfrijdende auto. Welke eisen moeten we dan gaan stellen aan de gebruikers? En welke aan de overheid?

Trix verzorgt de presentatie van het paper dat ze samen met Vellinga heeft geschreven: ‘Handing over the wheel, giving up your privacy?’ Ze gaat hierbij in op de eisen die worden gesteld vanuit de Algemene Verordening Gegevensbescherming aan de bescherming van persoonsgegevens en wat de gevolgen hiervan zijn voor het verzamelen en verwerken van persoonsgegevens door geautomatiseerde voertuigen.