Eredoctor Titia de Lange: Splitsende touwen en veroudering

Al vrijwel haar hele werkzame leven onderzoekt Titia de Lange telomeren, de uiteinden van chromosomen. Haar grensverleggende onderzoek wordt in juni bekroond met een eredoctoraat aan de RUG. De Langes eerste experiment als promovendus van Piet Borst, bij het Nederlands Kanker Instituut, draaide om telomeren. Het was 1981 en over telomeren was niets bekend. Inmiddels weten we dat telomeren een rol spelen bij veroudering en ook - dankzij het onderzoek van De Lange - waarom tijdens de celprocessen waarbij breuken in de DNA-strengen herkend en hersteld worden, een uiteinde als een telomeer níet als DNA-breuk wordt gedentificeërd.

^{Tekst: Bert Platzer. Dit artikel is verschenen in ons alumnimagazine Broerstraat 5.}

Schoenveter

'Ik was meteen gefascineerd door telomeren', zegt De Lange aan de telefoon vanuit New York. 'Hoe meer ik van ze weet, hoe intrigerender ze worden. Thank god, anders zou het nog saai worden.' We praten Engels, waarin De Lange zich na een verblijf van 34 jaar in de Verenigde Staten makkelijker uitdrukt dan in het Nederlands. 'Ik kan nog wel Nederlands, maar niet om half negen 's ochtends, zoals nu.' Kom bij De Lange niet aan met de metafoor van de chromosoom als veter waarvan de telomeren de plastic beschermhulsjes aan de uiteinden zijn. 'Alles wat die puntjes aan je schoenveters doen, is ze tegen rafelen beschermen, okay? Ze beschermen de schoenveter er niet tegen dat hij wordt gestrikt of aan een andere schoenveter wordt geknoopt.' Duidelijk. Gelukkig heeft De Lange een goede vervangende analogie: het splitsen van een touw: 'Zeilers kunnen dat, een lus maken in een touw door het uiteinde te ontvlechten en terug in het touw te splitsen. Dat is wat een telomeer doet. Hij verbergt het uiteinde van het chromosoom voor alle mechanismen en processen die DNA-einden detecteren.'

Biologie

Hoewel De Lange als kind graag de kikkers en insecten in de tuin bestudeerde, wilde ze eigenlijk liever scheikunde studeren. Maar volgens haar broers was dat not done. 'Zo van: vrouwen studeren geen scheikunde, come on! Er waren toen ook geen vrouwelijke docenten in de exacte wetenschappen. Biologie was in dat opzicht iets minder beroerd. En dat mijn oma van moeders kant bioloog was, zal onbewust mijn keuze voor die studie hebben beïnvloed. Oma promoveerde in 1911 bij de bekende wetenschapper Hugo de Vries, maar trouwde en werd huisvrouw. Toen haar dochters het huis uit waren, werd ze alsnog een succesvol limnoloog (zoetwaterwetenschapper, BP).'

VS warm bad

Het brengt ons op het lustrumthema All Inclusive. Wat betreft inclusiviteit ervoer De Lange de VS als warm bad, toen ze na haar promotie ging werken aan de University of California. 'De meerderheid in het lab was Amerikaans, maar buitenlanders werden enthousiast verwelkomd. Dat is ook een gevolg van de geografie. Als Amerikanen gaan studeren of werken, verhuizen de meesten naar een andere staat, vaak duizenden kilometers van hun familie en oude vrienden. Ze zijn het gewend nieuwe vrienden te maken.' Zelf voelt De Lange, sinds 1990 verbonden aan Rockefeller University in Manhattan, zich inmiddels geen buitenlander meer, maar een New Yorker. 'Amerikanen weten wat dat betekent, namelijk dat je deel uitmaakt van een zeer multiculturele, internationale gemeenschap. New York heeft zijn eigen cultuur.' Dat betekent voor Amerikanen dat je dus een loudmouth bent? 'Waarschijnlijk wel en waarschijnlijk komt dat omdat New York oorspronkelijk Nederlands was', riposteert De Lange. 'Veel van de New York attitude en filosofie zijn erg Nederlands. Dat voelt voor mij dus normaal, want Nederlanders zijn ook erg ...', De Lange twijfelt even, 'openhartig.'

Video: Waarom de RUG een eredoctoraat toekende aan Titia de Lange