Ben Feringa benoemd tot Commandeur in de Orde van de Nederlandse Leeuw

Op woensdag 23 november ontving prof. dr. B.L. Feringa, sinds 1988 hoogleraar Organische Scheikunde aan de Rijksuniversiteit Groningen, een Koninklijke onderscheiding uit handen van mw. dr. M. Bussemaker, minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Feringa is benoemd tot Commandeur in de Orde van de Nederlandse Leeuw, een onderscheiding die maar zeer zelden wordt uitgereikt. De uitreiking vond vanmiddag plaats om 17.30 uur in het Mauritshuis in Den Haag.

Ben Feringa (Emmen, 1951), die op 10 december in Zweden de Nobelprijs voor Scheikunde 2016 uitgereikt krijgt, is één van de beste en invloedrijkste wetenschappelijk leiders ter wereld op zijn vakgebied en kan met recht het boegbeeld van de Nederlandse Chemie genoemd worden. Door zijn toponderzoek en inspirerend leiderschap bewerkstelligde hij uiterst belangrijke doorbraken in de scheikunde, waarmee hij het Nederlands chemieonderzoek in het centrum van de wetenschap heeft gezet.

Moleculaire motor

Het meest spectaculaire onderzoek van Feringa is de nanotechnologie, waarmee hij in 1999 een moleculair motortje ontwikkelde, de nanomotor, een door licht voortgedreven roterend molecuul. Dit wordt algemeen als een fundamentele doorbraak van wereldformaat aangemerkt. In 2011 volgde de ontwikkeling van een moleculaire ‘auto’, de nanocar. Vorig jaar ontwierp hij een ronddraaiend motormolecuul, dat in plaats van licht chemische energie gebruikt. Ook dit is een doorbraak van wereldklasse omdat het de weg baant naar nieuwe technologische toepassingen in onder andere de medische wetenschap. De ultieme potentiële toepassingen van Feringa’s onderzoek zijn talrijk, spectaculair en van groot belang voor de samenleving.

Feringa wordt niet alleen geroemd om zijn adembenemende werk aan moleculaire motoren, hij is ook leidend wetenschapper op de gebieden katalyse, molecular design, organische synthese en zelf-assemblage. Feringa benadrukt regelmatig dat de scheikunde een creatieve wetenschap is, die niet alleen bestaande stoffen bestudeert, maar ook nieuwe, vaak functionele, moleculen en materialen creëert. Zijn eigen functionele moleculen zijn hiervan misschien wel het mooiste voorbeeld.

Feringa is een van de meest productieve wetenschappers ter wereld, terwijl de kwaliteit van zijn werk toch onverminderd hoog is. Hij heeft meer dan 800 wetenschappelijke artikelen gepubliceerd in veelal toonaangevende wetenschappelijke tijdschriften, die samen meer dan 37.000 maal geciteerd werden. Zijn onderzoek heeft daarnaast tot 16 patenten geleid.

De erkenning van Feringa’s belangrijke rol in de wetenschap blijkt ook uit zijn grote succes bij het verwerven van subsidies voor zijn onderzoek. Hij won maar liefst driemaal een NWO-TOP-subsidie en is één van de trekkers van het NWO Zwaartekrachtprogramma Functional Molecular Systems. In 2016 ontving hij, als één van zeer weinigen, voor de tweede keer een ERC Advanced Grant.

Advanced Research Center Chemical Building Blocks Consortium

Ook op het gebied van publiek-private samenwerkingen heeft Feringa zijn sporen meer dan verdiend. Zo speelde hij in 2016 een hoofdrol bij de totstandkoming van het Advanced Research Center Chemical Building Blocks Consortium (AR CBBC). Het AR CBBC is een onderzoeksinitiatief in het kader van de Topsector Chemie van NWO, met gezamenlijke investering door NWO en het ministerie van Economische zaken, de bedrijven Shell, BASF en AkzoNobel, de universiteiten van Utrecht en Groningen en de Technische Universiteit Eindhoven. Hierbij staat onderzoek op het gebied van de katalyse centraal. Het AR CBBC kan voor een periode van tien jaar werken aan de ontwikkeling van nieuwe energiedragers, functionele materialen en coatings.

Feringa’s werk is bekroond met een indrukwekkend aantal prijzen en andere eerbewijzen. Een selectie uit de afgelopen acht jaar: het KNAW-Akademie-hoogleraarschap (2008), de Paracelsus medaille (2008), de Chirality medaille (2009), de RSC Organic Stereochemie Award (2011), de Humboldt Award (2012), de Marie Curie-medaille (2013), de Nagoya Gold Medal (2013). Uit handen van Hare Majesteit Koningin Mathilde van België kreeg hij in 2015 de Chemistry for the Future Solvay Prize. In 2016 volgde de Tetrahedronprijs. De grootste en belangrijkste erkenning is de toekenning (samen met Jean-Pierre Sauvage en Sir James Fraser Stoddart) van de Nobelprijs Scheikunde 2016.

Als enthousiasmerend onderzoeker, docent en begeleider draagt Feringa op een hoog niveau bij aan het versterken van de Nederlandse wetenschap. Hij heeft een hele generatie nieuwe leiders in de chemie ‘besmet’ met zijn onbegrensde enthousiasme. Het onderwijzen en vooral inspireren en motiveren van studenten en jonge wetenschappers ziet hij als zijn kerntaak. Hij is een fantastisch docent en sleepte naast alle onderzoekprijzen ook nog eens veel onderwijsprijzen in de wacht. Jonge wetenschappers vanuit de hele wereld komen naar zijn lab om met hem te werken. Momenteel zijn maar liefst negentien nationaliteiten vertegenwoordigd. Tot nu toe heeft hij meer dan 110 promovendi en meer dan 50 postdocs begeleid. Zijn aanstekelijke enthousiasme motiveert velen van hen om actief te blijven in de wetenschap. Velen werken als onderzoeker in het bedrijfsleven, een aantal van zijn pupillen is inmiddels elders hoogleraar en samen vormen ze een echte ‘Feringa-school’.

‘Mijn Messi’s’

Hoe druk Feringa ook is, hij vindt altijd tijd om zijn jonge teamleden uit te leggen hoe hij denkt dat het werkt en waarom hun onderzoek spannend en belangrijk is. Hij is genereus en lovend over zijn team ("Mijn Messi’s"), en meldt steevast dat zonder hen de successen niet mogelijk geweest waren. Hij is dan ook zo vaak als mogelijk aanwezig bij gezamenlijke wetenschappelijke en sociale activiteiten. Feringa brengt het belang van samenwerken in een divers team als vanzelf in praktijk. Divers in leeftijd, geslacht, etniciteit, maar ook divers wat betreft wetenschapsgebied: in zijn team werken niet alleen chemici maar ook biologen en fysici succesvol samen. Het aantal vrouwen dat actief is in de exacte wetenschappen is nog altijd bedroevend laag. Maar bij hem valt op dat hij, gedurende zijn hele carrière als mentor, vrouwen in de chemie gesteund en bemoedigd heeft. Een aantal van deze vrouwen bekleedt nu goede posities in de academische wetenschap, verschillende anderen hebben leidende posities binnen vooraanstaande farmaceutische bedrijven.

Feringa is niet alleen een topwetenschapper maar ook een buitengewoon actief, ervaren en gedreven bestuurder die ook om die reden van grote betekenis is voor de onderzoekgemeenschap. Zo heeft hij diverse bestuursfuncties bij de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) en de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) vervuld. Men kan zeggen dat bestuurswerk nu eenmaal hoort bij een hoogleraarsfunctie, maar de wijze waarop hij hieraan vorm geeft stijgt hier ver bovenuit. Hij wordt door veel collega's gezien als een echte bruggenbouwer.

Feringa is een groot pleitbezorger van fundamenteel wetenschappelijk onderzoek in Nederland, als onontbeerlijke bakermat voor het ontwikkelen van nieuwe materialen en technologieën. Hij vindt ondanks zijn drukke leven meestal toch nog tijd om bij publieksevenementen te spreken over zijn vakgebied en over het belang en de schoonheid van fundamentele wetenschap. Zo gaf hij afgelopen juli een wervelende voordracht in zijn geboorteplaats Barger Compascuum. Ook middelbare scholieren kunnen altijd op een enthousiasmerend betoog van hem rekenen.

Ben Feringa werd in 2008 benoemd tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw en is nu bevorderd tot Commandeur in de Orde van de Nederlandse Leeuw.