Landen moeten genocide in vroeg stadium voorkomen

Alle landen hebben de juridische verplichting om de aanzet tot genocide al in een vroeg stadium aan te pakken om erger te voorkomen. Maar deze internationale afspraak uit 1948 wordt niet gehandhaafd, met name omdat er geen instantie is die het mandaat heeft om dat te doen. Dat concludeert de van oorsprong Rwandese jurist Etienne Ruvebana in zijn proefschrift, waarop hij 12 juni promoveert aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij bepleit nader onderzoek naar internationale mechanismes die, met deze juridische basis, genocides in de toekomst kunnen voorkomen.

Genocide, het systematisch uitroeien van een volk, is van alle tijden. In de afgelopen decennia gebeurde dat in meer of mindere mate in onder meer Bosnië, Rwanda en recenter in Soedan en de Centraal Afrikaanse Republiek. Vaak grijpen de Verenigde Naties in, maar meestal is dat veel te laat, zegt Etienne Ruvebana. ‘In alle genocides die zijn voorgekomen werd er veel te laat ingegrepen. Het heeft mij altijd verbaasd hoe het kon dat de wereld er niet in slaagde die genocide in een vroeg stadium te voorkomen.’ Ruvebana is zelf getuige geweest van de oorlog in Rwanda, waar Tutsi’s op grote schaal werden afgeslacht door Hutu’s. ‘Dat speelt ongetwijfeld een rol bij mijn keuze voor dit onderzoek, maar Rwanda is niet het enige land dat de afgelopen decennia met genocide te maken heeft gehad. Gezien het gruwelijke karakter van genocide, zou iedereen zich daar druk over moeten maken.’

Verplichting tot ingrijpen

Een zoektocht naar de mogelijkheden van de internationale gemeenschap om zulke moordpartijen te voorkomen leidde de jurist in zijn promotieonderzoek naar een internationaal verdrag inzake de Voorkoming en Bestraffing van Genocide uit 1948. Een oud verdrag waarvan de juridische impact door de ondertekenaars nooit is ingezien. Het geeft de internationale gemeenschap niet alleen het recht, maar zelfs de verplichting om in een veel vroeger stadium in te grijpen.

Verantwoordelijk

Voorkomen dat moordlust zich verspreidt in een samenleving is een relatief kleine ingreep om grote misdaden te voorkomen. Landen schenden het internationale recht als ze dat nalaten. Zo zou een land verantwoordelijk gesteld kunnen worden als het laat gebeuren dat in een buurland een bevolkingsgroep via de media wordt opgehitst om een andere groepering het leven onmogelijk te maken. Het zou zich juridisch, economisch of militair met het buurland moeten bemoeien. Welke landen dan precies welke verantwoordelijkheid dragen hangt van meerdere factoren af, zegt Ruvebana. ‘Geografische afstand is essentieel, maar niet de enige parameter. Burundi lag bijvoorbeeld naast Rwanda, maar landen als Frankrijk, België en de Verenigde Staten hadden minstens zoveel invloed in het land en dus de mogelijkheid om in te grijpen. Het probleem is dat landen er vaak geen direct belang bij hebben om genocide te voorkomen. Daarom moeten ze ertoe verplicht worden.’

Dode letter

Ruvebana onderzocht wat er op het gebied van internationaal recht tot nu toe met dit verdrag is gedaan. Hij vindt dat de VN het meest in aanmerking komen om in stapjes deze tot nog toe dode letter te handhaven. ‘De internationale gemeenschap en de Verenigde Naties zouden een organisatie moeten optuigen die genocide voorkomt, niet alleen door acties in de betrokken staten zelf te coördineren, maar ook die van de internationale gemeenschap zelf. Dat vereist overigens wel financiering. Zo’n organisatie is onontbeerlijk om genocide in de toekomst te voorkomen. Dit onderzoek zou de internationale gemeenschap daarbij moeten helpen met voorstellen voor duidelijke en concrete maatregelen.’

Curriculum vitae

Etienne Ruvebana (Rwanda, 1977) studeerde rechten aan de Nationale Universiteit van Rwanda en behaalde zijn meestertitel in 2007 aan de RUG. Daarna werkte hij als lector Publiek Recht aan de Onafhankelijke Kigali Universiteit in Rwanda. Sinds 2009 werkt hij aan zijn onderzoek naar de internationale wetgeving rond genocide, aan de Faculteit Rechtsgeleerdheid van de RUG. In 2014 is hij benoemd als lector aan de juridische faculteit van de Nationale Universiteit van Rwanda.

Meer informatie

Etienne Ruvebana, of zijn promotor, prof.mr.dr. Marcel Brus