Hoe wapen je je tegen de macht van Big Tech?

Hoe kunnen we met zijn allen minder afhankelijk worden van Big Tech? Een actuele en prangende vraag die ook binnen de RUG speelt. Recent ging er een petitie rond van een groep medewerkers die ervoor pleiten dat de RUG zich losmaakt van Google en Amazon. Peter van de Waerdt promoveerde in november vorig jaar op precies dit onderwerp. De veelzeggende titel van zijn proefschrift: Data is power.

_{Tekst: Merel Weijer, Corporate Communicatie / Foto's: Reyer Boxem}

In eerste instantie lag zijn passie niet bij privacy en mededingingsrecht maar wilde Van de Waerdt, zoals zoveel studenten die beginnen met rechten, strafrechtadvocaat worden. Al vrij snel verlegde hij toch zijn focus en tijdens zijn master specialiseerde hij zich in Europese mensenrechten en privacyrecht. Nu, zoveel jaar later, gepromoveerd op gegevensbeschermingsrecht en mededingingsrecht, is hij trots op zijn proefschrift met een prachtige cover gemaakt door een Groningse kunstenaar. Zijn ouders voorspelden het al en zo geschiedde ook: vanaf het moment dat hij hier rechten ging studeren vanuit Nijkerk werd hij verliefd op Groningen en is hij nooit meer weg geweest.

Big Tech en politiek

Wat hem aanspreekt in het onderwerp Big Tech is dat er altijd wel interessante ontwikkelingen zijn. Dat brengt hij ook graag terug in zijn lessen. Hij greep de inauguratie van Trump aan om in zijn les mededingingsrecht in te gaan op de macht van Big Tech. Daar stelde hij de vraag  ‘Waarom is de Europese digitale marktregulering zo belangrijk?’ Het antwoord ligt besloten in de foto van de inauguratie waar naast Trump alle grote Big Tech namen zoals Jeff Bezos, Elon Musk en Mark Zuckerberg te zien zijn. “Als wij als Europa het niet gaan doen, dan gaat Donald Trump dat zeker niet doen”. Volgens van de Waerdt moet je juist als jurist een antwoord hebben op deze verwevenheid van Big Tech en politiek.

De macht van Google

‘Hoe draagt de verzameling van persoonsgegevens van Google bij aan de marktmacht van Google’ is een vraag waar hij zich in zijn onderzoek mee bezig houdt. Google profileert zich als allesweter: kom naar Google, wij weten alles. Dat maakt het voor andere partijen, bijvoorbeeld een Duck Duck Go, heel lastig om zich te profileren aan de consument. De eerlijke concurrentie op de digitale markt is volledig verstoord op deze manier. Van de Waerdt: “Grote bedrijven als Google en Facebook schenden met enige regelmaat de AVG bij de verzameling van persoonsgegevens, en dat verstoort tegelijk ook de concurrentie op digitale markt. Dat kan zelfs zo ver gaan dat je óók van een schending van het mededingingsrecht kunt spreken.”

Boetes helpen niet

Landen kunnen hiertegen zelf in actie komen, maar ook de Europese commissie doet dit. In Duitsland en Ierland lopen regelmatig rechtszaken, maar ook in Nederland doet de ACM actief onderzoek, bijvoorbeeld naar Apple en Bol.com. Uitkomsten van rechtszaken zijn vaak boetes die opgelegd worden. De hamvraag is of dat ook echt helpt. Van de Waerdt: “Je kunt Google een boete opleggen van 2 miljard. Dat is veel geld, maar als je bedenkt dat ze per jaar 250 miljard verdienen dan is dat bedrag ineens niet meer zoveel. Waar tegenwoordig vaker over nagedacht wordt is om het meer structureel aan te pakken.”

Streng kijken naar overnames

Een andere aanpak kan zijn bedrijven verplichten zich te splitsen. Je zou Google kunnen sommeren om YouTube te verkopen. Zo maak je de grote bedrijven kleiner en vermindert hierdoor de machtspositie. Op dit moment is dit nog niet aan de orde, maar er gaan volgens Van de Waerdt in Europa al wel stemmen op om hiermee bezig te gaan. “Er wordt door de Europese commissie nu al strenger gekeken naar overnames.” Een voorbeeld: “Een tijd geleden wilde Google Fitbit kopen. De Europese commissie heeft toen gekeken naar wat voor gegevens Fitbit heeft, bijvoorbeeld over je gezondheid, en wat Google daarmee zou kunnen doen. De uitkomst was uiteindelijk dat Google Fitbit wel mocht kopen, maar moest garanderen dat de gegevens gesplitst bleven. Maar het echt aan banden leggen van de grote bedrijven blijft erg lastig, omdat ze daarvoor gewoon te machtig zijn.”

Overname Whatsapp door Facebook

Het business model wat op de digitale markt gangbaar is, het verzamelen van zoveel mogelijk gegevens, is volgens Van de Waerdt mogelijk fundamenteel in strijd met de AVG en het mededingingsrecht. “We zien hier geen goede oplossingen voor, dus breek het maar op”, is zijn mening. Boetes zetten niet genoeg zoden aan de dijk. Hoe moeilijk het is om grote bedrijven aan te pakken laat het voorbeeld van de overname van WhatsApp door Facebook wel zien. Hij vertelt: “Tijdens het overnameproces zei Facebook tegen de Europese commissie dat ze niet geïnteresseerd waren in de persoonsgegevens van WhatsApp. Ze zeiden zelfs dat ze technologisch niet in staat waren om iets te doen met de gegevens. De overname is toen goedgekeurd door de Europese commissie, maar twee jaar later heeft Facebook wel degelijk de persoonsgegevens van WhatsApp geïntegreerd in hun databestand.” Volgens Van de Waerdt heeft de Europese Commissie op dat moment de tools om het ongedaan te maken. Ze kunnen zeggen: Facebook heeft niet de juiste informatie gegeven en daarom hebben wij een foutief besluit genomen en we draaien dat terug. De Europese Commissie besloot het destijds af te doen met een boete van 110 miljoen. Iets wat volgens Van de Waerdt nu wellicht toch anders aangepakt zou worden. *)

WhatsApp en Signal

Voor de gemiddelde consument is het lastig om geen gebruik te maken van grote bedrijven. Van de Waerdt komt er zelf ook niet onderuit om Google te gebruiken. Alleen al vanwege het feit dat zijn werkgever er ook gebruikt van maakt. Geen Google meer betekent ook geen YouTube, Search, Maps en Gmail meer en dit is niet te doen. Voor WhatsApp geldt hetzelfde. Van de Waerdt zit inmiddels ook op Signal maar ervaart wat veel mensen met hem waarschijnlijk ook ervaren. Namelijk dat je er ook niet onderuit komt om WhatsApp ook te blijven gebruiken, omdat bijvoorbeeld je vader of oma niet meer zal overstappen naar iets nieuws. Wat hij wel doet is gebruik maken van adblockers en andere privacy tools bij het browsen op Firefox (niet Chrome, dat is immers óók van Google) en hij accepteert nooit cookies. Dat soort kleine dingen kun je wel degelijk doen, maar helemaal af van Google, Meta, Amazon en Apple of Microsoft is gewoon te moeilijk.

Hoe pak je Big Tech aan

De aanpak van de macht van Big Tech moet volgens Van de Waerdt gebeuren door het inbrengen van het mededingingsrecht bij het privacyrecht, en andersom. Er is namelijk een inherente samenhang tussen gegevensbescherming, mededingingsrecht en privacyrecht met betrekking tot de digitale markt volgens Van de Waerdt.  “Je moet niet alleen kijken naar wat de privacyregels zijn, maar ook hoe ze zich uitwerken als je in ogenschouw neemt hoeveel marktmacht bedrijven hebben. Hoe groter de bedrijven zijn, hoe moeilijker die bedrijven zijn om te omzeilen als je je zorgen maakt over je online privacy.” Als Google je vraagt om toestemming omdat anders YouTube niet meer werkt, dan kun je eigenlijk niet weigeren, omdat er geen alternatief is. Zorg voor eerlijke concurrentie en dan zal het uiteindelijk ook beter gaan met de privacy.

* Zie het recente nieuws hierover op NOS

Meer informatie

Peter van de Waerdt