Feedback vragen

Professionele schrijvers schakelen altijd meelezers in om hun werk te becommentariëren. Zij benaderen op het juiste moment de juiste commentaargever en formuleren hun feedbackbehoefte zo precies mogelijk.

Typen commentatoren

Maak als commentaarvrager een inschatting van de sterke en zwakke punten van beoogde meelezers; bedenk waar jij als schrijver het meest bij gebaat bent en maak vervolgens een weloverwogen keuze.

Type	Voordelen	Nadelen
De Cheerleader	is positief, streelt je ego, weet altijd iets goeds in je werk te ontdekken	is niet geschikt wanneer je je tekst grondig wilt reviseren
De Schoolmeester	is heel precies, haalt alle taal- en grammatica- en interpunctiefouten uit je tekst	is niet bruikbaar als je de gedachtegang in je tekst wilt aanscherpen
De Kretoloog	heeft een duidelijke mening over je tekst, kan eerste indruk goed verwoorden	is onhandig wanneer je onderbouwde adviezen wilt horen
De Herschrijver	heeft goede suggesties, formuleert passende alternatieven	is ongeschikt wanneer je benieuwd bent naar lezersreacties / effecten van je tekst
De Moppersmurf	is lekker kritisch, zoekt altijd naar foutjes, onjuistheden, inconsistenties	is niet prettig wanneer je je onzeker voelt over je tekst
De Politieagent	is goed op de hoogte van regels, conventies en standen van zaken	is niet handig wanneer je een originele, onconventionele invalshoek zoekt
De Meedenker	is erg betrokken, ziet altijd nieuwe gezichtspunten en invalshoeken in je tekst	is hopeloos wanneer je in de redactiefase van het schrijfproces zit

Soorten feedback

Wees je bewust van de verschillende soorten feedback die mogelijk zijn. Voorkom tijdverspilling en irritatie en formuleer je commentaarbehoefte zorgvuldig. Oriënteer je op de volgende mogelijkheden:

Reactiegerichte feedback

Vraag je meelezer te vertellen hoe de tekst overkomt.

Voorbeelden van reacties

Ik heb het gevoel dat je met deze tekst wilt provoceren
Ik vind je tekst boeiend, maar af en toe moeilijk te volgen
Ik vond het moeilijk om de hoofdlijn van je betoog te vinden

Voordelen

Geeft aan hoe je werk bij de lezer overkomt en wat voor effect het bewerkstelligt
Laat jou als schrijver vrij in de manier waarop je de reacties vertaalt naar herzieningen
Kan door elke lezer gegeven worden
Is de meest betrouwbare, eerlijke vorm van feedback
Is vooral geschikt in de eerste fasen van het schrijfproces (materiaalverkenning, ideeënvorming)
Wordt aangeraden bij creatief schrijven (poëzie, fictie)

Voorbeelden van vragen aan meelezers

Wat gebeurde er met je tijdens het lezen van moment tot moment (na de openingspassage, per bladzijde, na afloop van eerste lezing van de gehele tekst, of het herlezen van de tekst)?
Welke woorden, formuleringen of passages spreken je aan, maken indruk, of wekken ergernis?
Welke indruk maak ik als schrijver op je tijdens het lezen van de tekst?
Ben je het met me eens of oneens?
Kun je in je eigen woorden formuleren wat mijn onderliggende gedachte of eigenlijke boodschap is?
Wat vind je het sterkste punt van de tekst, en wat het zwakste punt?
Wat mis je in de tekst? Wat had je willen lezen, maar heb je niet aangetroffen? Riep de tekst vragen op die niet worden beantwoordt?
Hoe zou een derde (docent, buurman, huisgenoot etcetera) op de tekst reageren?

Criteriagerichte feedback

Vraag je meelezer of je tekst volgens hem/haar voldoet aan de criteria die gelden voor de tekstsoort.

Voorbeelden van commentaar

Het woordgebruik is in deze context wat te populair
Het gebruik van zoveel structuursignalen is niet gebruikelijk in dit type teksten
Dit soort teksten begint gewoonlijk met een inleiding

Voordelen

Geeft aan in hoeverre je werk voldoet aan algemene of juist specifieke criteria
Maakt direct duidelijk op welk niveau jij als schrijver herzieningen kunt doorvoeren
Kan gegeven worden door meelezers die op de hoogte zijn van de geldende criteria
Is makkelijk, snel te geven en is te verifiëren
Is vooral geschikt wanneer naar de eindversie van een tekst toegewerkt wordt
Wordt aangeraden bij het schrijven van formele, zakelijke teksten

Voorbeelden van vragen aan meelezers

Voldoet de tekst aan de criteria die gelden voor dit type teksten?
Wat is de kwaliteit van de inhoud: ideeën, visies, perspectief?
- Bevat de tekst een goed en goed verwoord basisidee of -inzicht? Of is het slechts een verzameling van losse gedachten en observaties?
- Wordt het idee ondersteund door een logische, goede bewijsvoering?
- Wordt het verhelderd met voldoende voorbeelden?
- Is het belang van de tekst voldoende helder?
Is de tekst goed georganiseerd?
- Is er één centraal idee waar alles mee samenhangt?
- Zijn de onderdelen in een coherente en logische volgorde gerangschikt?
- Zijn alle paragrafen en alinea’s relevant voor het geheel? Zijn ze logisch gerangschikt?
- Zijn alle zinnen relevant voor de alinea’s? Staan ze in een logische volgorde?
Is het taalgebruik passend, effectief en correct?
- Zijn woordgebruik en zinsbouw in overeenstemming met tekstdoel en lezerspubliek?
- Zijn woorden en uitdrukkingen correct gebruikt?
- Is de mate van beknoptheid/uitvoerigheid geschikt voor doel en lezerspubliek?
- Is de mate van abstractheid/concreetheid geschikt voor doel en lezerspubliek?
- Is de toon / het register geschikt voor publiek en situatie?
- Bevat de tekst fouten op het gebied van grammatica, taalgebruik, spelling, typen?
- Is de wijze waarop naar eventuele bronnen wordt verwezen correct en in overeenstemming met de normen die daarvoor gelden in dit genre?
- Is de tekst goed verzorgd en prettig om te lezen?

Adviesgerichte feedback

Vraag je meelezer/commentator suggesties ter verbetering van de tekst.

Voorbeelden van advies

Met voorbeelden wordt de tekst duidelijker
Je kunt je tekst concreter maken door minder naamwoordelijke en meer werkwoordelijke formuleringen te gebruiken
Je tekst kan worden verduidelijkt als je de alineaverbanden expliciet maakt met behulp van structuursignalen

Voordelen

Geeft aan hoe de door jou gewenste herzieningen kunnen worden bewerkstelligd
Biedt je als schrijver praktische aanwijzingen voor verbetering
Kan gegeven worden door ervaren meelezers met kennis van structuur en stijl
Is behulpzaam en makkelijk uitvoerbaar
Is vooral geschikt wanneer de eerste versie van een tekst gereed is
Wordt aangeraden bij teksten waarvan jij als schrijver duidelijk weet welk effect deze moeten sorteren

Voorbeelden van vragen aan meelezers

Op welke tekstniveaus zie je mogelijkheden om de tekst te versterken? Hoofdgedachte/-structuur, paragraaf-/alinea- en/of zinsniveau?
Op welke wijze kan ik, als schrijver, de problemen die je signaleert aanpakken?
Op welke punten behoeft de tekst inkorting of uitbreiding?
Op welke punten kan de stijl van de tekst versterkt worden? (concreter, abstracter, formeler, informeler, meer/minder jargon, etcetera)
Als jij de schrijver van de tekst was, hoe zou jij hem dan herzien?

Timing

De relevantie van verschillende soorten feedback is afhankelijk van de schrijffase. Bedenk vooraf welk soort commentaar bruikbaar is in het stadium waarin je tekst zich bevindt, en geef op basis hiervan aandachtspunten mee aan je meelezer.

Stadium van de totstandkoming van de tekst	Aandachtspunten voor commentaar
begin van het schrijfproces (verkenning, materiaal verzamelen, conceptualiseren; eerste versie van de tekst_	onderwerpkeuze, afbakening, invalshoek bronnenkeuze ideeën, gedachtegangen, redeneringen doelmatigheid en doelgroepgerichtheid globale structuur en samenhang (hele tekst)
einde van het schrijfproces (gereviseerde versie; eindredactie)	lokale structuren (paragrafen, alinea’s) brongebruik (wijze van citeren en verwijzen) zinsconstructies, formuleringen, idioom spelling, grammatica en lay-out

Stadium van de totstandkoming van de tekst

Aandachtspunten voor commentaar

begin van het schrijfproces

(verkenning, materiaal verzamelen, conceptualiseren; eerste versie van de tekst_

onderwerpkeuze, afbakening, invalshoek

bronnenkeuze

ideeën, gedachtegangen, redeneringen

doelmatigheid en doelgroepgerichtheid

globale structuur en samenhang (hele tekst)

einde van het schrijfproces

(gereviseerde versie; eindredactie)

lokale structuren (paragrafen, alinea’s)

brongebruik (wijze van citeren en verwijzen)

zinsconstructies, formuleringen, idioom

spelling, grammatica en lay-out

Omgaan met commentaar: typen commentaarvragers

Weinig schrijvers zijn in staat emotieloos de feedback van meelezers te ondergaan: niets is erger dan commentaar te horen op werk waarin veel pijn, moeite en tijd geïnvesteerd is en waarin soms ziel en zaligheid gelegd is. Om de uitwisseling van commentaar te vereenvoudigen en te veraangenamen, worden hieronder enkele suggesties gedaan.

Bedenk dat de houding die je aanneemt als commentaarvrager essentieel is voor de zin en het effect van de feedback; hoed je in ieder geval voor de strategieën van de onderstaande typen commentaarvragers:

Type	Strategie
De Applausvrager	verdraagt slechts complimenten, staat niet open voor negatieve kritiek
De Twijfelaar	gelooft niet in positieve reacties, blijft eindeloos aan teksten schaven
De Conformist	past zich aan ieders commentaar aan, neemt elke suggestie onmiddellijk over
De Perfectionist	is uitsluitend uit op detailkritiek, staat niet open voor ingrijpende veranderingen
De Verdediger	probeert op voorhand alle kritiek te weerleggen, wil eigenlijk niets horen

In principe kun je ervan uitgaan dat een tekst altijd voor verbetering vatbaar is, ook al is het commentaar dat je ontvangt nog zo positief of globaal. Niettemin kan commentaar van een meelezer ontmoedigend werken. Breng de volgende opbeurende woorden in herinnering wanneer je als schrijver gedesillusioneerd raakt door het commentaar op je tekst:

Gelauwerde schrijvers vragen ook altijd om commentaar en schrijven gemiddeld het tienvoudige van wat uiteindelijk het eindproduct wordt.
Ook ervaren en professionele auteurs plannen een groot aantal commentaar- en herschrijfmomenten in; het is een misverstand te denken dat zij hun teksten gaandeweg zonder commentaar en in kortere tijd zijn gaan schrijven.
Commentaar op je tekst heeft uitsluitend op die tekst betrekking; opmerkingen over andere prestaties, je gedrag of karakter doen niet ter zake.
Goed commentaar is feitelijk en gefundeerd; neem geen genoegen met ongemotiveerde oordelen over je werk.
Kritisch, onderbouwd commentaar op je tekst betekent dat de commentaargever iets in je werk ziet en jou als schrijver serieus neemt; geen of uitsluitend positief commentaar is juist een slecht teken.
Uitvoerige en gedetailleerde feedback kan ontmoedigend werken; bedenk dat het toch ook een blijk is van grote aandachtigheid en tijdsinvestering van de commentaargever.
Leg het commentaar opnieuw aan de gever voor wanneer je het niet begrijpt of wanneer je het er niet mee eens bent; vraag om toelichting, suggesties of vraag een second opinion.
Negatief getinte feedback kan het zicht op de sterke kanten van je tekst wegnemen; vraag bij twijfel ook om positieve feedback.

Literatuur

Bean, J.
Burger, P. en J. de Jong.
Elbow, P.
Mast, N. van der.

Laatst gewijzigd:

25 augustus 2023 09:41