Experts kritisch over Tijdelijke wet cyberoperaties

De Eerste Kamer stemde dinsdag in met de Tijdelijke wet cyberoperatie. Met de nieuwe wet krijgen de Nederlandse inlichtingen- en veiligheidsdiensten meer bevoegdheden, bijvoorbeeld op het gebied van aftappen en hacken. In het House of Connections discussieerden vier experts tijdens het evenement ‘Eyes Everywhere? Decoding State Digital Surveillance in The Netherlands’ over gevoeligheden rondom toezicht, privacy en veiligheid.

De Tweede Kamer stemde vorig jaar in met de Tijdelijke wet cyberoperaties. De wet is volgens het kabinet nodig om het toezicht op Nederlandse inlichtingen- en veiligheidsdiensten ‘dynamischer’ te maken. Hierdoor kunnen de AIVD en MIVD hun bestaande bevoegdheden effectiever en sneller inzetten tegen cyberdreigingen, aldus een persbericht van de Rijksoverheid. Dit maakt de diensten slagvaardiger tegen de toenemende cyberagressie door autocratische regimes.

Dreiging

Tijdens de bijeenkomst in het House of Connections werd de wet onderworpen aan een kritische analyse door verschillende experts op het gebied van cybersecurity. Ook Gaby Perin-Gopie sloot aan bij het panel. Ze is voorzitter van de Volt-fractie in de Eerste Kamer en wilde zich informeren over de nieuwe wet. Aitana Radu, docent en Security Research Coordinator aan de Universiteit van Malta, trapte de discussie af. Ze werkte voorheen als inlichtingenmedewerker in Roemenië. In haar betoog wees ze op de internationale context: alle inlichtingen- en veiligheidsdiensten krijgen te maken met vergelijkbare vraagstukken. Volgens haar is de situatie in Nederland alles behalve uniek.

Radu vertelde eveneens over het toegenomen gevaar door digitale aanvallen van landen zoals Rusland, China, Noord-Korea en Iran. Ook Evgeni Moyakine, universitair docent IT-recht aan de Rijksuniversiteit Groningen, benadrukte de dreiging. Volgens hem is het echter extreem moeilijk om de acties van individuen te verbinden aan regimes.

Blusauto

Hoewel ook Bert Hubert, ex-lid van de Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (TIB), het gevaar beaamde, plaatste hij stevige kanttekeningen bij de Tijdelijke wet cyberoperaties. De Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (TIB) toetst vooraf de rechtmatigheid van de inzet van bijzondere bevoegdheden door de AIVD en de MIVD, zoals aftappen of hacken. Vanwege de nieuwe wet diende Hubert in 2022 zijn ontslag in als toezichthouder.

Hubert stelde de vraag: Hoeveel inbreuk op onze rechten zijn we bereid te accepteren? Volgens hem claimen inlichtingen- en veiligheidsdiensten dat er een grote behoefte is aan het uitbreiden van de bevoegdheden. ‘Een brandweerman vraagt ook om een zo groot mogelijke bluswagen.’ Maar de diensten zijn niet goed in staat om uit te leggen waarom ze een uitbreiding van hun bevoegdheden nodig hebben, stelde Hubert. Ook hekelde hij de gebrekkige politieke discussie over de nieuwe wet.

Meer macht, minder toezicht

Lotte Houwing, beleidsadviseur bij Bits of Freedom, liet zich eveneens kritisch uit over de wet. In 2018 stemden de Nederlandse kiezers in een referendum tégen de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten. De wet kwam er uiteindelijk toch, zij het met de nodige aanpassingen. Volgens Houwing is de discussie hierover nog altijd niet beslecht. Uiteindelijk komt het erop neer dat de veiligheidsdiensten meer macht willen met minder toezicht, stelde de medewerker van Bits of Freedom.

De wet verschuift bovendien de vorm van toezicht: van goedkeuring vooraf naar meer toezicht tijdens en na afloop van inlichtingenoperaties. Houwing en Hubert uitten zich kritisch over de rol en capaciteit van toezichthouders, terwijl Radu en Moyakine een positiever beeld schetsten. Allen concludeerden dat toezicht alleen werkt in een democratie, wat het gevoelig maakt voor een regimeverandering.

Het evenement in het House of Connections werd georganiseerd door SSiGNAll: Surveillance Studies in Groningen Network for All in samenwerking met de Jantina Tammes School of Digital Society, Technology and AI. Op 5 maart werd in de Eerste Kamer gedebatteerd over de Tijdelijke wet cyberoperaties. Gaby Perin-Gopie voerde namens de Volt-fractie het woord.