Het beloningsbeleid van de ING-top viel vorige week tijdens de jaarvergadering in slechte aarde bij de aandeelhouders. Het onderwerp is actueel. Eerder deze maand liet verzekeraar ASR weten zijn topbestuurders niet via bonussen te willen belonen. Zij moeten het doen met een vast salaris. Bovendien zal de verzekeraar het beloningsverschil tussen de top en de ‘werkvloer’ maximeren.

De aankondiging van ASR werd alom positief ontvangen. In politiek Den Haag werd al gesproken van een lichtend voorbeeld van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Ook de FNV reageerde enthousiast: eindelijk een onderneming die de veranderende tijdgeest over topbeloningen niet alleen begrijpt, maar daar ook naar handelt. Het zou laten zien dat zelfregulering wél kan werken en dat bestuurders en commissarissen dus niet door externe druk gedwongen hoeven te worden hun beloning te matigen.

‘Het is onwaarschijnlijk dat het voorbeeld van ASR vrijwillig en op grote schaal navolging krijgt’

Het klinkt bijna te mooi om waar te zijn, en dat is het ook. Afzien van de (overigens nog niet bestaande!) bonus, maskeert het voorbeeld dat de vaste beloning voor de ASR-bestuurders vooralsnog fors blijft stijgen. Bovendien is het wel erg voorbarig om een trend te zien in één waarneming van zelfverkozen loonmatiging.

Veel belangrijker dan dit ene voorbeeld is dat de data over topbeloningen, zowel binnen als buiten Nederland, een hardnekkige opwaartse trend laten zien. Daar waar de verhouding tussen ceo-beloning en werknemersalaris in 1965 nog 20-1 was, is deze ratio opgelopen tot 112-1 in 1995 en verder gestegen tot zelfs 312-1 in 2017.

Markt voor ceo’s

De fundamentele vraag is of dit soort beloningsverschillen inderdaad excessief zijn, of gewoon loon naar werken weerspiegelen. Immers, als de ‘markt voor ceo’s’ goed zou werken, dan zouden de beloning en de gekozen beloningsvorm een terechte afspiegeling zijn van de waarde van de ceo. Voeg daar het veelgehoorde argument aan toe dat ceo’s, gelijk zogenaamde ‘supersterren’ in de wereld van sport en entertainment, nu eenmaal schaars zijn en het lijkt meteen einde discussie: het is veel - en steeds meer - geld, maar ja, het is nou eenmaal de markt die haar werk doet.

Pleidooien om topbeloningen aan banden te leggen, moeten daarom onderbouwd worden met bewijzen dat de markt voor ceo’s gebrekkig functioneert. Alleen maar ‘ach en wee’ roepen is niet afdoende. De economie- en managementliteratuur heeft al veelvuldig aangetoond dat de beloning van de ceo doorgaans niet samenhangt met de prestaties van de onderneming.

‘Eenmaal in het zadel hebben ceo's veelal de nodige ruimte om ook eigen belangen na te streven’

Daar zijn verschillende verklaringen voor. Zo hebben bijvoorbeeld commissarissen bij het selecteren van ceo’s slechts beperkte informatie over de kwaliteiten van hun beoogde nieuwe midvoor. En eenmaal in het zadel hebben ceo’s veelal de nodige ruimte om naast het ondernemingsbelang vooral ook eigen belangen na te streven, waardoor de relatie tussen beloning en prestatie nog troebeler wordt.

Nu kun je natuurlijk kunnen zeggen dat commissarissen - en in hun kielzog aandeelhouders - vooral zelf moeten weten of zij de top van het bedrijf zo ruim willen belonen, ze hebben er namelijk ook zelf de kosten van. Helaas gaat deze redenering mank. Want recent onderzoek door onder anderen Nik Steffens en Alex Haslam (University of Queensland) laat zien, dat een gapend beloningsverschil tussen de top en de werkvloer sterk negatieve effecten heeft op de motivatie van diezelfde werkvloer. De hoogte van de topbeloningen staat dus niet alleen los van de bedrijfsprestaties, ze werkt in feite indirect ook negatief uit op die prestaties door de impact op de werknemers.

Machtsverschuiving

Op macroniveau gaat de ‘wat de gek ervoor geeft’-vlieger helaas ook niet op. De trend van absoluut en relatief sterk toenemende topbeloningen weerspiegelt de toegenomen macht van de factor kapitaal ten opzichte van de factor arbeid. Deze verschuiving heeft vele oorzaken en ondermijnt sluipenderwijs het vertrouwen in het kapitalisme. Deze laatste observatie komt niet uit een vergeelde vakbondsbrochure, maar valt af te leiden uit een recente studie van het Internationaal Monetair Fonds over de wereldwijd toegenomen marktmacht van grote bedrijven.

Er is dus alle reden kritisch te zijn over de huidige topbeloningen. Verandering komt waarschijnlijk niet van binnenuit. Van leiders systematisch verwachten dat ze vrijwillig hun eigen beloning ter discussie stellen of bijstellen, is veel gevraagd. Ondanks het ASR-voorbeeld is het onwaarschijnlijk dat dit op grote schaal navolging krijgt. Het is toch alsof je de kalkoen vraagt het kerstmenu samen te stellen.

‘De oplossing voor herstel van de machtsbalans ligt in het organiseren en bevorderen van tegenmacht op alle niveaus’

Wat dan wel te doen? De oplossing ligt in het organiseren en bevorderen van tegenmacht op alle niveaus. Allereerst binnen organisaties, door meer en andere belangen een grotere stem te geven. Dit kan bijvoorbeeld door het bevorderen van diversiteit in raden van commissarissen, werknemers een plek aan tafel te geven, waakzamere institutionele beleggers, of door meer bestuurders aan te trekken met een langetermijnperspectief. Buiten organisaties valt via vakbonden, consumenten en wet- en regelgeving druk uit te oefenen - er zijn in het verleden vakbonden voor minder opgericht.

Stijgende topbeloningen hangen niet samen met almaar toegenomen prestaties of met schaarste aan ceo’s, maar zijn voor het overgrote deel het resultaat van een verschuiving in machtsverhoudingen. Het herstellen van de machtsbalans is dus van groot belang, niet alleen voor werknemers, maar juist ook voor bedrijven en hun aandeelhouders.

Door: Janka Stoker en Harry Garretsen

Zie ook het artikel op fd.nl. 

Referenties

Aguinis, H., Gomez-Meija, L.R., Marting, G.P. & Joo, H. (2018). CEO pay is indeed decoupled from CEO performance: charting a path for the future. Journal of the Iberoamerican Academy of Management. 

Díez, F. & Duval, R. (2019). How to Keep Corporate Power in Check. IMFBlog. 

Mishel, L. & Schieder, J. (2018). CEO compensation surged in 2017. Economic Policy Institute. 

Steffens, N.K., Haslam, A., Peters, K. & Quiggin, J. (2018). Identity economics meets identity leadership: Exploring the consequences of elevated CEO pay. The Leadership Quarterly.