Als je je bedrijf of organisatie moet veranderen maar je bent niet in staat om Johan Remkes in te huren, wat moet je dan? Leiderschapsdeskundigen Janka Stoker en Harry Garretsen wijzen de weg.

FC Groningen staat angstvallig dicht bij de degradatiestreep en mede daarom moest de net aangetrokken trainer Frank Wormuth alweer vertrekken. De crisis in de Euroborg leidde op Twitter meteen tot de grap dat Johan Remkes de nieuwe trainer zou worden - het bericht ging gepaard met een gefotoshopte Remkes in FC-trainingspak. De kans dat oer-Groninger Remkes na de winterstop in de dug-out zit, is uiteraard zeer klein, maar je weet het nooit... Immers, Remkes is de laatste jaren een veelgevraagd crisismanager die overal wordt ingehuurd als de zittende bestuurders er niet meer uitkomen. Zo’n rol vervulde hij afgelopen jaar bijvoorbeeld in het stikstofdossier. Tot tevredenheid van de meeste betrokken partijen wist hij, begin oktober, zowaar enige richting en duidelijkheid te verschaffen en vooral meer draagvlak te creëren.

Roep om nieuwe leiders

De neiging een leider van buiten aan te trekken om een crisis op te lossen is begrijpelijk. Als de crisis in een organisatie of de politiek de huidige leiders boven het hoofd is gegroeid, en zijzelf bovendien onderdeel van het probleem zijn geworden, dan ligt de roep om nieuwe leiders voor de hand. Nieuwe bezems vegen wellicht ook schoner. In het bedrijfsleven is, net als in het betaald voetbal, de standaardreactie op slechte tijden inderdaad vaak het vervangen van de leider. Zo verruilde Schiphol onlangs, na een toeristisch rampseizoen, CEO Dick Benschop door Ruud Sondag, die met al zijn logistieke ervaring nu mag proberen de lange wachttijden de kop in te drukken.

Maar anders dan de nationale politiek of grote bedrijven, verkeren veel organisaties natuurlijk niet in de luxepositie dat ze nieuwe leiders in kunnen vliegen als de omstandigheden zich wijzigen. Voor de meeste organisaties geldt dat, als de situatie om ander leiderschap vraagt, dit toch echt van de zittende leiders moet komen. De antwoorden op grote transitievragen rond verduurzaming of de arbeidsmarkt moeten komen van mensen die nu al in het bedrijf werkzaam zijn – even een Remkes of Sondag het vuile veranderwerk laten opknappen is simpelweg geen haalbare of betaalbare optie.

Ook kleinere bedrijven weten zich te vernieuwen

Gelukkig kunnen ook zittende leiders dit soort veranderopgaven het hoofd bieden. Ook kleinere bedrijven weten zich te vernieuwen als de tijden veranderen. Maar om dit te kunnen doen, is een randvoorwaarde dat hun leiders flexibel zijn, en verschillend gedrag kunnen vertonen al naar gelang de situatie. Het vraagt vooral om zelfreflectie. Dat is niet eenvoudig, dus leiders moeten mensen om zich heen verzamelen die hen daarbij helpen, door regelmatig feedback te geven. Bovendien betekent zelfreflectie dat je op tijd weet te constateren dat je niet meer de juiste persoon op de juiste plaats bent – en wanneer een nieuwe leider van buiten dus wél echt noodzakelijk is.