In het kort

• Meeste peilingen voorspellen overwinning Biden.
• Vraag is of Trump uit Witte Huis vertrekt na nederlaag.
• Combinatie van destructieve leider, vatbare volgers en instabiliteit blijf.

============================================================

Door: Janka Stoker en Harry Garretsen

Met nog een week te gaan tot de Amerikaanse presidentsverkiezingen geven bijna alle peilingen aan dat de Democraat Joe Biden van Republikein Donald Trump gaat winnen.

Zo acht The Economist de kans meer dan 90% dat Biden niet alleen de meerderheid van de stemmen krijgt maar, cruciaal, ook de vereiste meerderheid in het kiescollege. Andere gezaghebbende voorspellers zien Donald Trump eveneens ruim verliezen. Hetzelfde beeld stijgt op van de politieke aandelenmarkt, waarin belegd kan worden in ‘aandelen’ van de beide kandidaten.

Ook verkiezingsmodellen die zich laten leiden door de stand van de Amerikaanse economie, laten zien dat Joe Biden er waarschijnlijk het beste voorstaat.

In die modellen heeft Donald Trump overigens wel één kans op de overwinning, namelijk bij een zeer forse groei van het bruto binnenlands product (bbp) in het derde kwartaal. Als, na de door de coronacrisis veroorzaakte recordkrimp eerder dit jaar, de Amerikaanse economie sterk is opgeveerd in dat kwartaal, dan heeft Donald Trump wél uitzicht op een herverkiezing. Maar wanneer op 29 oktober die groeicijfers bekend worden gemaakt, dus pal voor de verkiezingen van 3 november, moet die groei maar liefst 25% of meer zijn.

De meeste voorspellingen geven dus aan dat Donald Trump binnenkort het Witte Huis zal moeten verlaten. Ter relativering van deze glazen bol-eensgezindheid, is het goed te bedenken dat vier jaar geleden de meeste voorspellers Donald Trump ook lieten verliezen. Hij kreeg toen weliswaar niet de meeste stemmen, maar wel de meeste kiesmannen achter zich. En dat laatste is wat telt.

Ruime marges

De verschilmarges tussen de twee kandidaten lijken nu echter veel ruimer dan in 2016, zodat je je geld nu toch het beste op Joe Biden kunt zetten. Dit zou betekenen dat na een korte transitieperiode, nummer 45 als vertrekkende president in januari 2021 formeel de macht overdraagt aan nummer 46.

Maar dit scenario veronderstelt dat Donald Trump en de zijnen een eventuele nederlaag voetstoots zullen accepteren, en mee zullen werken aan een ordelijke overgang naar het tijdperk Biden. Trump zelf heeft bij herhaling aangegeven niet van plan te zijn op te stappen, en een verkiezingsnederlaag aan te zullen vechten. Wellicht is dit grootspraak, maar de afgelopen vier jaar heeft Donald Trump er veel aan gedaan het gezag van Amerikaanse instituties te ondergraven.

Het bij voorbaat in een kwaad daglicht stellen van het verloop van de verkiezingen sluit daar naadloos op aan. Dat geldt ook voor zijn herhaalde blijken van waardering voor leiders en groeperingen, binnen en buiten de Verenigde Staten, die een autocratisch systeem prefereren boven de democratie. Het aan je laars lappen van democratische normen en waarden komt direct uit het draaiboek van de autoritaire leider die een stembusnederlaag niet wil aanvaarden.

Patstelling

Zo bezien zou de situatie na de verkiezingsnacht kunnen zijn dat Joe Biden weliswaar heeft gewonnen, maar Donald Trump weigert om op te stappen. De patstelling die dan ontstaat, zal de reeds zeer grote polarisatie in de Verenigde Staten verder vergroten met alle mogelijke gevolgen van dien.

Hopelijk loopt het zo’n vaart niet, en accepteren Donald Trump en zijn aanhangers een eventuele nederlaag, zodat Joe Biden aan zijn ambtstermijn met (meerderheids-)steun van het Congres kan beginnen. Exit Trump en zijn gedachtegoed? Dat staat nog maar te bezien.

De meeste Republikeinse kiezers hebben weliswaar genoeg van de huidige president, maar dit heeft voor kiezers die vier jaar geleden wel op hem stemden meer met onvrede over de persoon Donald Trump als leider te maken, dan met zijn ideeën. In de context waarin in veel regio’s in de Verenigde Staten - al dan niet door globalisering - veel banen zijn verdwenen, de bevolking stelselmatig krimpt en de traditionele sociale cohesie onder druk staat, is de voedingsbodem voor een ‘sterke leider’ die voor hun belangen opkomt nog steeds groot. Trump zelf mag dan mogelijk van het politieke toneel verdwijnen, de roep om een leider die in zijn of haar eentje het volk naar betere tijden loodst, desnoods met vernietiging van het bestaande systeem, is daarmee niet weg.

Toxic triangle

Dit geldt helaas niet alleen voor de Verenigde Staten. De opkomst van leiders als Trump staat namelijk nooit los van hun volgers én de context. Dit wordt in de leiderschapsliteratuur een ‘toxic triangle’ genoemd, waar een destructieve leider, vatbare volgers, en een context die zich kenmerkt door instabiliteit en slecht functionerende instituties, bij elkaar komen.

In de Verenigde Staten betekent een nederlaag van Trump dus niet automatisch dat de ontvankelijkheid voor zulke leiders is verdwenen. Als Biden wil slagen, dan moet hij zich rekenschap geven van de onvrede die veel burgers in de eerste plaats richting Trump deed bewegen, én de situatie waarin zijn land zich bevindt. Een eerste stap in de goede richting is dat Joe Biden in de campagne uitstraalt dat hij als leider vooral wil verbinden.

De afgelopen vier jaar maken volgens sommigen ook duidelijk dat politieke hervormingen in de Verenigde Staten nodig zijn om de historisch gezien grote macht van de president te begrenzen. Zo niet, dan zal over vier jaar wellicht een nieuwe Trump een poging doen de bestaande aloude democratische instituties verder uit te hollen.

Donald Trump zelf is dan misschien op weg naar de politieke uitgang, zijn geest is dat – ongeacht de uitslag – volgende week bepaald nog niet.

Deze column van Janka Stoker en Harry Garretsen is gepubliceerd op fd.nl op 25 oktober 2020.