Overzicht wetenschappelijk onderzoek

Tot dusverre is er nog weinig wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de effectiviteit van ervaringsdeskundigen als het gaat om suïcidepreventie. In wetenschappelijke vakbladen wordt wel regelmatig geschreven over het belang van het inzetten van ervaringsdeskundigen bij suicidepreventie en het belang van meer wetenschappelijk onderzoek in dit opzicht (zie .o.a. Thomas, 2011).

Theoretisch bezien worden er op verschillende niveaus een unieke bijdrage verwacht van de inzet van ervaringsdeskundigen. Zo kunnen ervaringsdeskundigen mogelijk bijdragen als het gaat om het doorbreken van stigma rond suicidaliteit, en hebben zij hun unieke invalshoek als het gaat om het geven van steun en het stimuleren van empowerment. Ook kunnen zij een bijdrage leveren als het gaat om zelfmanagement en coping met suicidaliteit en het herontdekken van levensdoelen  (Chi et al., 2013). Het grootste effect in die zin zou verwacht kunnen worden van de inzet van ervaringsdeskundigen zie zelf ervaring hebben met suicidaliteit. Kwalitatief onderzoek laat zien dat contact van lotgenoten in dit opzicht een positieve invloed heeft op herstel, door onderling wederzijds begrip en gedeelde ervaringen, meer zelfacceptatie, en zich geaccepteerd en niet veroordeeld voelen door anderen (Bergmans et al., 2009; Chi et al., 2013; Sun & Long, 2013).

Er zijn momenteel enkele wetenschappelijke studies beschikbaar over de effectiviteit van ervaringsdeskundigen over suïcide preventie in de zorg, maar deze zijn kleinschalig van omvang of wat betreft uitkomstmaten waardoor een algemene geldigheid nog niet afgeleid kan worden. Pfeiffer en collega’s (2017) vonden geen significante verschillen wat betreft de mate van suïcidaliteit of hopeloosheid gerapporteerd door cliënten in een kleine pilotstudie onder depressieve oorlogsveteranen die onder behandeling waren voor hun psychische klachten. In dit onderzoek kregen de patiënten na ontslag uit klinische opname ofwel wekelijks bezoek of telefoontjes van familieleden (n=19), ofwel werden zij ondersteund door een getrainde ervaringsdeskundige, die ze zelf mochten kiezen uit een aanbod van vier personen (n=29). Hoewel geen significante verschillen werden gevonden op suïcidaliteit, namen depressieve klachten wel af in beide groepen en was meer dan 90% van de deelnemers tevredener over hun behandeling dankzij de extra hulp die zij door de interventie kregen. Het aantal onderzoek deelnemers was echter zo klein dat over de uitkomsten nog geen definitieve conclusies getrokken konden worden volgens de onderzoekers.

Verder zijn er enkele studies waarin er gekeken is naar de effecten van reguliere zorg met aanvulling van een ervaringsdeskundige onder cliënten die kampten met suïcidaliteit of hopeloosheid. Simpson en collega’s (2014) voerden een gerandomiseerd onderzoek uit in het Verenigd Koninkrijk, waarin de ene groep alleen reguliere nazorg uit het psychiatrisch ziekenhuis kregen (n=23) en de andere groep deze nazorg plus contact met een ervaringsdeskundige (n=23). De ervaringsdeskundigen die werden ingezet bij dit onderzoek werden door de onderzoeksgroep geselecteerd en opgeleid. De resultaten lieten zien dat er geen significante verschillen waren in hopeloosheid na drie maanden tussen de twee groepen (hopeloosheid werd als indicator van suïcide risico gebruikt), alhoewel er wel een trend leek te zijn dat in de groep die contact had met een ervaringsdeskundige; de hopeloosheid was ben hen sterker afgenomen. Omdat dit een kleine pilotstudie betrof concludeerden de onderzoekers dat grootschaliger onderzoek naar de effecten van een ervaringsdeskundige raadzaam was. In een ander gerandomiseerd onderzoek van Valenstein en collega’s (2015) werden langdurig depressieve Amerikaanse oorlogsveteranen die onder behandeling waren gerandomiseerd in versterkte ‘care as usual’ (n=243) of lotgenoten contact interventie ‘DIAL-UP” (N=200) gedurende een half jaar . Deelnemers waren voornamelijk mannen van middelbare leeftijd, waarbij veel comorbide PTSS klachten bij voorkwamen. De DIAL-UP interventie bestond eruit dat twee lotgenoten aan elkaar werden gekoppeld, korte instructies kregen over hoe elkaar te ondersteunen en zij werden aangemoedigd elkaar wekelijks via de telefoon te spreken (slechts de helft van de lotgenoten koppels belden 6 keer of vaker met elkaar). Beide onderzoeksgroepen kregen schriftelijk zelfhulpmaterialen voor depressie. Beiden groepen lieten significante klinische verbetering zien op hun symptomen; er werden geen verschillen gevonden in scores op suïcidale ideatie tussen deze groepen. De auteurs suggereerden dat meer geprofessionaliseerd lotgenoten contact, ofwel contact met een opgeleide ervaringsdeskundige, mogelijk effectiever zou kunnen blijken.

Tot slot benadrukt een van de meest de bekende ervaringsdeskundige methodieken, het Wellness Recovery Action Plan (WRAP) het belang van suïcide preventie en besteedt hier ook aandacht aan, maar de effecten van de WRAP op suïcidaliteit zijn alleen onderzocht door het bestuderen van hopeloosheid (Fukui et al., 2011). In dit onderzoek bleek hopeloosheid significant af te nemen bij de onderzoekdeelnemers die de WRAP bijeenkomsten hadden gevolgd.

Referenties

Bergmans, Y., Langley, J., Links, P., & Lavery, J.V. (2009). The perspectives of young adults on recovery from repeated suicide-related behavior. Crisis, 30, 120-127.

Chi, M.T., Long, A., Jeang, S.R., Ku, Y.C., Lu, T., & Sun, F.K. (2014). Healing and recovering after a suicide attempt. Journal of Clinical Nursing, 23, 1751–1759.

Fukui, S., Starnino, V. R., Susana, M., Davidson, L. J., Cook, K., Rapp, C. A., & Gowdy, E. A. (2011). Effect of Wellness Recovery Action Plan (WRAP) participation on psychiatric symptoms, sense of hope, and recovery. Psychiatric Rehabilitation Journal, 34(3), 214.

Pfeiffer, P. N., Valenstein, M., Ganoczy, D., Henry, J., Dobscha, S. K., & Piette, J. D. (2017). Pilot study of enhanced social support with automated telephone monitoring after psychiatric hospitalization for depression. Social psychiatry and psychiatric epidemiology, 52(2), 183-191.

Simpson, A., Flood, C., Rowe, J., Quigley, J., Henry, S., Hall, C. & Bowers, L. (2014). Results of a pilot randomised controlled trial to measure the clinical and cost effectiveness of peer support in increasing hope and quality of life in mental health patients discharged from hospital in the UK. BMC Psychiatry, 14(1), 30.

Sun, F.K. & Long, A. (2013) A suicidal recovery theory to guide individuals on their healing and recovering process following a suicide attempt. Journal of Advanced Nursing, 69(9) , 2030–2040. doi: 10.1111/jan.12070

Thomas, S. P. (2011). Preventing suicide by using consumer peer specialists. Issues in mental health nursing, 32(12), 725-725.

Overige relevante literatuur

Alexander, M.J., Haugland, G., Ashenden, P., Knight, E., & Brown, I. (2009). Coping with thoughts of suicide: techniques used by consumers of mental health services. Psychiatric Services, 60, 1214–1221.

Cerel, J., Currier, G.W., & Conwell, Y. (2006). Consumer and family experiences in the emergency department following a suicide attempt. Journal of Psychiatric Practice, 12, 341–347.

Erlich, M. D., & GAP Committee on Psychopathology. (2016). Envisioning zero suicide. Psychiatric services, 67(3), 255-255.

Fitzpatrick, S., & Kerridge, I. H. (2013). Challenges to a more open discussion of suicide. Med J Aust, 198(9), 470-1.

Ghio, L., Zanelli, E., Gotelli, S., Rossi, P., Natta, W., & Gabrielli, F. (2011). Involving patients who attempt suicide in suicide prevention: A focus groups study. Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing, 18, 510–518.

Lindgren, B.M., Wilstrand, C., Gilje, F., & Olofsson, B. (2004). Struggling for hopefulness: A qualitative study of Swedish women who self-harm. Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing, 11, 284–291.

Peterson, D. H. M., & Collins, S. C. (2015). “It’s Either Do It or Die.” Crisis, 36, 1–6.

Ross, A. M., Kelly, C. M., & Jorm, A. F. (2014). Re-development of mental health first aid guidelines for suicidal ideation and behaviour: a Delphi study. BMC Psychiatry, 14, 241.

Salvatore, T. (2010). Peer specialists can prevent suicide. Behavioral Healthcare, 30, 31-2

Segal-Engelchin, D., Kfir-Levin, N., Neustaedter, S. B., & Mirsky, J. (2015). Mental pain among female suicide attempt survivors in Israel: An exploratory qualitative study. International Journal of Mental Health and Addiction, 13, 423–434.