Ervaringsdeskundigheid en suïcidaliteit in Nederland

In Nederland wordt de laatste jaren veel gedaan aan suïcide preventie door de Nederlandse overheid, 113 zelfmoord preventie en GGZ-instellingen. Ook loopt er in Nederland en buitenland diverse onderzoeken waarbij gezocht wordt naar manieren om suïcidale personen tot steun te zijn en suïcide te voorkomen. Ervaringsdeskundigen hebben echter nog geen vaste plaats bij deze activiteiten en er is in Nederland nog geen vergelijkbare beweging als de ‘suicide attempt survivors’ in Amerika.

Wat verstaan we eigenlijk onder een ervaringsdeskundige op het gebied van suïcidaliteit? Voor ons onderzoek zijn we uitgegaan van opgeleide en werkzame ervaringsdeskundigen die zelf zijn hersteld. Hun ervaringskennis kan op verschillende manieren aanwezig zijn. Een ervaringsdeskundige kan zelf suicidale gedachten hebben gehad, een suicidepoging hebben gedaan, maar ook nabestaande zijn van suïcide, of periodes van diepe wanhoop gekend hebben. Daarnaast is de kans groot dat ervaringsdeskundigen die zelf geen ervaring hebben met suïcidaliteit in hun omgeving wel te maken krijgen met mensen die worstelen met suïcidale gedachten.

Voor het huidige onderzoek hebben wij een inventarisatie gemaakt van wat er momenteel gebeurd in GGZ instellingen en aanverwante organisaties wat betreft de inzet van ervaringsdeskundigen bij suicidepreventie.
Toe nu toe blijkt dat deze initiativen tot dusverre ad hoc lijken te liggen. Sommige GGZ-instellingen hebben een ervaringsdeskundige met ervaring met suïcidaliteit in dienst die een bijdrage levert aan het suïcide preventiebeleid via de suïcide preventiecommissie, of aan beleid rondom herstel ondersteunende zorg. Andere ervaringsdeskundigen werken individueel of binnen een team met suïcidale cliënten vanuit het ervaringsdeskundig perspectief. Dit kan zowel binnen ambulante (bijvoorbeeld FACT team) als klinische setting (HIC afdeling). Ook geven zij soms binnen hun team hun input vanuit ervaringsdeskundig perspectief en kunnen hun team of naasten meer inzicht geven in de ervaringen en behoeftes van suïcidale cliënten. Soms worden bij scholing binnen GGZ instellingen van hulpverleners op het gebied van suicidaliteit aldaar ook een ervaringsdeskundige ingezet. Verder zijn er ervaringsdeskundigen die via o.a. blogs en lezingen het stigma rondom suïcidaliteit proberen te doorbreken, zoals vanuit Samen Sterk zonder Stigma of via psychoeducatie aan suicidale personen en hun naasten.

GGZ instellingen die momenteel op unieke wijze ervaringsdeskundigen inzetten bij suicidepreventie zijn:

Bij GGZ Eindhoven (GGzE) wordt door middel van het initiatief GroeiRijk Klaver een team van ervaringsdeskundigen actief ingezet om cliënten en hun omgeving te ondersteunen wanneer er sprake is van suïcidaliteit. Zowel behandelaren als cliënten (in overleg met de regiebehandelaar) kunnen zich aanmelden voor maximaal 5 contacten met een ervaringsdeskundige als ondersteuning, in aanvulling op hun behandeling. Na de 5 contacten- en evaluatie- wordt er in samenspraak met de cliënt, omgeving en de behandelaar gekeken of er nog meer nodig is. 
Binnen dit team zullen de kwaliteiten, expertise en vaardigheden van de individuele ervaringsdeskundigen ingezet worden. Een coördinator houdt het overzicht over het team, en zij houdt het welzijn en deskundigheid van de ervaringsdeskundigen bespreekbaar en bewaakt dit indien nodig. Uiteraard is er training en intervisie mogelijk voor de ervaringsdeskundigen. Naast individuele contacten wil GroeiRijk Klaver ook in (bestaande) trainingen vanuit ervaringsdeskundig perspectief een bijdrage leveren, deskundigheid en coaching aanbieden en expertise ontwikkelen, bij suïcide preventiebeleid betrokken zijn met een brede focus op de-stigmatisering rond het onderwerp suïcide. Doel van GroeiRijk Klaver om (nog meer) suïcides te voorkomen.

GGZ InGeest/Prezens: met de cursus 'hoe overleef ik mijn doodsgedachten' vanuit ervaringsdeskundig perspectief, zie de site.

GGZ Breburg heeft een boek ontwikkeld, waarin verschillende perspectieven op het doorbreken van het taboe rond suicidaliteit worden gepresenteerd van zowel ervaringsdeskundigen, naasten en hulpverleners (clientenraad GGZ Breburg, 2017), zie de recentie op de site van Ypsilon en het inkijkexemplaar.

In GGZ Friesland worden Eerste Hulp Bij Suïcidaal gedrag (EHBS)-teamtrainingen gegeven. Deze trainingen zijn bedoeld voor alle teams, en hebben als doel kennis en vaardigheden in het contact met patiënten te verbeteren volgens de multidisciplinaire Richtlijn voor de diagnostiek en behandeling van suïcidaal gedrag.  De training duurt een dagdeel, en wordt gegeven door een voor dit doel geschoolde trainer, waarbij voor de oefeningen gebruik gemaakt wordt van een acteur. Sinds kort is er binnen GGZ Friesland gestart met een pilot om een Ervaringsdeskundige als co-trainer te betrekken. De eerste ervarinngen in de pilot zijn veelbelovend te noemen.