Meer duurzaam gedrag? Doemscenario’s zonder handelingsperspectief motiveren niet

Deze week verscheen het nieuwste rapport van het IPPC, het klimaatpanel van de VN. De conclusies zijn verontrustend: de aarde warmt sneller op dan gedacht en we moeten ons gedrag drastisch veranderen als we de gevolgen binnen de perken willen houden. Linda Steg — expert op het gebied van duurzaam gedrag — waarschuwt dat het geen zoden aan de dijk zet als we teveel op doemscenario’s focussen zonder dat we mensen daarbij een handelingsperspectief bieden.

Het risico van doemscenario’s
Vier jaar lang werkten meer dan 900 wetenschappers aan het IPCC-rapport. In het rapport staat onder andere dat de aarde sinds het eind van de 19e eeuw door toedoen van de mens zo’n 1,1 graden warmer is geworden. Dat zal in de komende dertig jaar nog verder oplopen. Als we het tij niet weten te keren en de temperatuur te veel stijgt dan zal dat onze manier van leven sterk beïnvloeden. Zo zullen we dan vaker met extreme weersomstandigheden zoals hittegolven, zware stormen, bosbranden en overstromingen te maken krijgen.

Voor hoogleraar omgevingspsychologie Linda Steg is het duidelijk: we moeten ons gedrag drastisch veranderen. Tegelijkertijd waarschuwt Steg dat de in de media opduikende doemscenario’s juist een averechts effect kunnen hebben. “Onderzoek laat zien dat angst mensen volledig kan lamslaan als er geen aandacht wordt besteed aan wat ze zelf kunnen doen om de risico’s te verminderen”. Het is dus belangrijk, vindt Steg, om mensen een handelingsperspectief te bieden en aan te geven welke acties zij zelf kunnen ondernemen. Daarnaast moeten we focussen op de stappen die we in de afgelopen jaren al hebben gezet en kijken hoe we in de toekomst nog meer vooruitgang kunnen boeken.

Bijna iedereen doet iets
Dat er al vooruitgang is geboekt, blijkt volgens Steg uit het feit dat veel mensen zich zorgen maken over het veranderende klimaat. Volgens haar is het draagvlak voor duurzaamheid groot, veel groter dan de meeste mensen denken. Steg: “Natuurlijk zijn er nog altijd klimaatsceptici, maar dat is een heel kleine minderheid. Het gevoel van urgentie is de afgelopen tijd flink toegenomen. Steeds meer mensen en bedrijven zetten zich in voor het klimaat. Er zijn maar weinig mensen die helemaal niets doen. Sommige mensen voeren zelfs actie omdat ze méér maatregelen willen”.

Alle kleine beetjes helpen
Volgens Steg is het belangrijk dat mensen zich niet uit het veld te laten slaan door alle negatieve berichten, want alle kleine beetjes helpen. Steg: “We kunnen als individuen samen heel veel doen om het klimaat te helpen. We kunnen bijvoorbeeld duurzame energie produceren of afnemen, of minder vliegen of autorijden. Maar ook initiatieven als korter douchen of wat minder vaak de verwarming omhoog zetten, helpen echt. Op de website van Milieu Centraal staan heel veel praktische tips.” Deel je duurzame acties ook vooral met anderen, raadt Steg aan. Het zou zomaar kunnen dat je elkaar inspireert om ook duurzamere keuzes te maken. “Het helpt als je het gevoel hebt dat je niet alleen bent en dat de mensen in je omgeving ook met dit onderwerp bezig zijn.”

Duurzame keuzes makkelijker maken
De verantwoordelijkheid voor een duurzamere wereld ligt volgens Steg overigens niet alleen bij individuen. Overheden en bedrijven spelen ook een belangrijke rol. Zij kunnen barrières die duurzame keuzes bemoeilijken zoveel mogelijk wegnemen. Zo kunnen zij voor betrouwbare informatie zorgen, duurzame producten aanbieden, en duurzaam gedrag aantrekkelijker maken door bijvoorbeeld subsidies te geven, of faciliteiten te creëren. Steg: “Het kan soms best lastig zijn om duurzaam te kiezen. Dan denk je dat je goed bezig bent omdat je een bepaald product hebt gekocht, maar dan blijkt het uit een ver land ingevlogen te zijn. Overheden en bedrijven zouden dit gemakkelijker kunnen maken door bijvoorbeeld duidelijke informatie te geven over de milieu-impact van producten. Bijvoorbeeld met een label.”

Overheden zouden daarnaast financiële barrières kunnen verlagen. Steg: “Er kan wel geroepen worden ‘Ga van het gas af’, maar voor veel mensen is dat simpelweg niet te betalen. De overheid zou in dat geval duurzame keuzes kunnen promoten door subsidies te verstrekken”.

Verandering komt er sowieso
Sommige mensen denken dat de omschakeling naar een duurzamere samenleving alleen maar kosten en gedoe met zich meebrengt. Stegs kort maar krachtige antwoord hierop: niets doen brengt nog veel meer kosten en gedoe met zich mee. “Het IPCC-rapport onderstreept dat de wereld niet hetzelfde blijft als we niets doen. Als we niets doen, krijgen we bijvoorbeeld steeds vaker met extreem weer te maken. Zoals recent de overstromingen in Duitsland, België en Limburg. Niets doen betekent dus niet dat er niets verandert.”

Meer lezen?

• Het volledige IPCC rapport
• Lekensamenvatting van het IPCC rapport
• Interview met Linda Steg in de Volkskrant
• Duurzaam gedrag maakt gelukkig