Hoogleraar chemie Ben Feringa honderd keer promotor

Organisch chemicus prof. dr. Ben Feringa levert deze week op 13 december zijn 100ste promovendus af. Een mijlpaal, en de universiteit is trots dat een van haar meest vooraanstaande hoogleraren die bereikt.

Feringa is een van de creatiefste en productiefste chemici van dit moment. Als eerste ter wereld ontwikkelde hij in 1999 een moleculaire motor die door lichtenergie wordt aangedreven. In 2011 wist hij vier van die motoren aan een chassis te koppelen zodat een moleculair voertuig ontstond. ‘Nanomotoring, test-driving a molecular four-wheeler’ kopte Nature op het nummer met het artikel waarin werd bewezen dat dit voertuig zich op gecontroleerde wijze kan voortbewegen. Feringa is Spinoza-winnaar, Akademie-hoogleraar, vice-president van de KNAW en werd vele malen bekroond met prijzen van wereldformaat. Hij is een van de weinige die zich met recht top-onderzoeker mag noemen.

Speeltuin

Maar behalve top-onderzoeker is hij een gedreven leraar. ‘Al dat baanbrekende onderzoek in het lab doen we alleen om studenten en promovendi kennis te laten maken met het front van het onderzoek,’ zegt hij. ‘Ik zie zo’n promotie-onderzoek als een speeltuin om kennis en ervaring op te doen. Zelfstandig werken aan een complex probleem in zware internationale competitie en met beperkt tijdspad, daar profiteer je je hele loopbaan van. Gebruik die vier jaar optimaal, houd ik mijn promovendi altijd voor. Want over dertig jaar moeten ze nog steeds in staat zijn om te zorgen dat onze economie kan concurreren met de rest van de wereld.’

Second to none

De lat ligt hoog in het laboratorium van Feringa. ‘Ik ben niet snel tevreden. Kijk, het gaat natuurlijk niet om het aantal proefschriften, maar om de kwaliteit die hoog moet zijn. Mijn leermeester Hans Wijnberg noemde dat altijd ‘second to none’. Ik beschouw mijn promovendi als de Messi’s van wetenschap en ik geef ze de ruimte om het beste van hun kunnen te geven. Na vier jaar moeten ze op hun gebied beter zijn dan ik. Het werk dat ze afleveren, moet in het buitenland herkend worden. Daar zit de concurrentie, die moeten we vóór blijven.’

Ontdekkingen doen

Feringa selecteert kandidaten voor een promotieplaats op creativiteit aan de laboratoriumtafel. ‘Ik let niet zozeer op tentamencijfers, voor mij is het belangrijker of ze nadenken en ontdekkingen willen doen en of ze de durf hebben om nieuwe dingen aan te pakken.’ Hij vindt dat elk promotie-onderzoek iets nieuws moet opleveren. ‘Als studenten hier voor hun bachelor of master komen, kijk ik al vroeg of ze zelfstandig kunnen werken. We stimuleren dat ook door ze naast het gewone programma naar een ander lab in het buitenland of industrie te sturen. Zo worden ze zelfredzaam en krijgen ze de basis die nodig is om hier een eigen project op te zetten.’

The answer to everything

In zijn oratie in 1989 verwees Feringa naar de computer uit ‘The hitchhiker’s guide to the Galaxy’. Die had slechts één opdracht: ‘to find the answer to life, universe, everything’. Dat is science fiction, maar Feringa beaamt dat zijn onderzoek in de loop der jaren wel veel breder is geworden. Landelijk bundelt hij zijn krachten in een ambitieuze NWO-Zwaartekrachtprogramma, maar ook zijn al lang lopende onderzoek heeft zich enorm verdiept en verbreed. ‘De moleculeaire systemen waarmee we werken zijn steeds complexer geworden, de vragen die we stellen ook. Daarom zoeken we steeds meer samenwerking met partners in het buitenland en met natuurkundigen en biologen uit de eigen faculteit.’

Daarnaast doet hij tegenwoordig ook veel bestuurlijk werk. Reizen, bijeenkomsten bezoeken, lezingen geven zijn belangrijk onderdelen van het werk geworden. ‘Na zo’n lange vergadering in Den Haag is het natuurlijk een verademing om weer in het lab te zijn, maar ik realiseer me terdege dat we, als we de wetenschap sterk willen houden, onze stem moeten laten horen. Je moet iets terug doen. Uiteindelijk gaat het om de toekomst en om de student. Onze maatschappij zal het talent dat we hier opleiden nog hard nodig hebben om onze welvaart te behouden en de schaarste van de toekomst te overwinnen.’

Een portet van Ben Feringa