Verstopgedrag struikgaai: meer stress dan slimheid?

Dat struikgaaien steeds opnieuw hun voedsel verplaatsen naar nieuwe verstopplekjes hoeft niet, zoals vaak aangenomen, een proeve van subtiele sociale intelligentie te zijn, maar kan ook het gevolg zijn van doodgewone stress. Dit ontdekte promovenda Elske van der Vaart, in samenwerking met haar promotoren Charlotte Hemelrijk en Rineke Verbrugge, met behulp van een computermodel. Hun onderzoek is op 1 maart 2012 gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift PLoS ONE. Ook besteedt wetenschapsjournalist Michael Balter er in Science van 1 maart 2012 aandacht aan.

Vrijwel alle kraaiensoorten verstoppen voedsel onder de grond, om het te bewaren voor later. Maar als soortgenoten zien dat iets begraven wordt, dan komen ze het graag stelen. Van de struikgaai (Aphelocoma californica), een blauw-grijze gaai uit het zuiden van de Verenigde Staten, is bekend dat hij allerlei slimme trucjes uithaalt om dergelijke diefstal te voorkomen.

Sociale intelligentie

De truc van de struikgaai komt hierop neer: Als er andere vogels meekijken, begraaft hij zijn wormen zo ver mogelijk weg en blijft hij zijn voedselvoorraad verplaatsen, opnieuw en opnieuw, alsof hij de pottenkijkers probeert te verwarren. Zodra hij dan alleen is, verplaatst hij zijn wormen nóg een keer.
Dit gedrag ziet er zo slim uit dat er wel wordt gespeculeerd dat struikgaaien zich kunnen verplaatsen in de gedachten van hun soortgenoten. En dat deze vogels een redenering kunnen opzetten over wat anderen zien en weten, bijvoorbeeld: ‘Als mijn collega-struikgaai weet waar ik de worm heb verstopt, moet ik die opnieuw, ergens anders, verstoppen.’ Dat zou erg bijzonder zijn, omdat het een vermogen is dat meestal alleen aan mensen wordt toegedicht en misschien aan sommige apen.

Stress

Van der Vaart en haar promotoren hebben een alternatieve theorie ontwikkeld, die het gedrag van de vogels verklaart zonder dat er veel sociale intelligentie aan te pas komt:
Uit ervaring kan de struikgaai weten dat zijn wormen het veiligst zijn als ze ver weg van andere vogels verstopt worden. Als andere vogels meekijken terwijl een struikgaai zijn voedsel verstopt en telkens weer verplaatst, kan het echter best zijn dat hij dit niet doet om de ander te misleiden, maar omdat hij zelf gestrest raakt door de andere vogel. Daardoor denkt hij wellicht: ‘Ik moet meer wormen verstoppen voor later!’ Als de vogel vervolgens eindelijk weer alleen is, blijkt dat hij vooral zichzelf verward heeft door al dat verplaatsen: veel wormen liggen niet meer waar hij ze verwachtte. Daardoor raakt de vogel opnieuw gestrest en gaat verder met wormen verplaatsen.

Virtuele vogel

Van der Vaart heeft de theorie ontwikkeld met behulp van een computermodel van kraaiachtigen dat ze eerder had ontworpen om het geheugen en leren van kraaiachtigen te bestuderen. Zo creëerde zij een soort ‘virtuele vogel’. In het artikel in PLoS ONE staat beschreven hoe die ‘virtuele vogel’ in verschillende experimenten hetzelfde verstopgedrag vertoont als een echte gaai, uiteraard zonder diepgravend inzicht in wat andere gaaien denken. In Science wordt gemeld dat empirische onderzoekers de voorspellingen van het computermodel nu willen gaan toetsen. Zo komt men steeds dichterbij het echt begrijpen van de zo vaak geroemde intelligentie van de struikgaai.

Noot voor de redactie

- Meer informatie: drs. Elske van der Vaart, vakgroepen Kunstmatige Intelligentie en Theoretische Biologie, RUG, tel 050-363 8779, e.e.van.der.vaart rug.nl of prof.dr. Charlotte Hemelrijk, Behavioural Ecology and Self Organisation — Center for Ecological and Evolutionary Studies, RUG, tel. 050-363 8084, c.k.hemelrijk rug.nl .

- Corvid Re-Caching Without Theory of Mind: A Model , Elske van der Vaart, Rineke Verbrugge & Charlotte Hemelrijk. PLoS ONE (2012), 7: e32904. doi: 10.1371/journal.pone.0032904.

- 'Killjoys' challenge claims of clever animals, Michael Balter. Science (2012), 335: 1036-1037. doi: 10.1126/science.335.6072.1036.