Besta je nog als je dood bent?

Ja, dat kan! Doodgaan is niet alleen een biologisch, maar ook een sociaal proces. Na een overlijden verdwijnt de band die je met een naaste hebt niet plotseling. Deze relaties veranderen, vervagen of intensiveren, afhankelijk van tijd en plaats. Sommige mensen praten met hun overledenen of brengen een toast uit op hun verjaardag bij het graf. Of ze schrijven brieven om hen op de hoogte te houden van gebeurtenissen in het leven.

Wat is ‘dood zijn’ precies? In de sociale wetenschappen wordt onderscheid gemaakt tussen biologische dood en sociale dood. De biologische dood treedt in als de hersenfuncties onomkeerbaar, definitief en volledig verloren zijn gegaan. Er is geen weg terug. De sociale dood treedt in wanneer iemands identiteit vervaagd, bijvoorbeeld wanneer iemand niet langer herinnerd wordt. Dit kan gebeuren na een overlijden, maar ook tijdens iemands leven, bijvoorbeeld door extreme eenzaamheid, uitsluiting of bepaalde ziektebeelden zoals Alzheimer.

Vaak treedt de sociale dood geleidelijk in nadat iemand biologisch is overleden. De relatie die je met een naaste hebt verdwijnt niet plotseling, maar blijft voortbestaan en ontwikkelt zich. Mensen praten met hun overleden dierbaren, bijvoorbeeld bij een gedenkplek, of ervaren hun aanwezigheid via materiële herinneringen in huis zoals foto's en kleding.

De relaties die mensen met hun overledenen onderhouden zijn dynamisch en veranderen met de tijd. Dit betekent niet alleen dat mensen op verschillende momenten meer of minder intense banden kunnen ervaren, afhankelijk van hun rouwproces. Het betekent ook dat de overledenen zich sociaal blijven ontwikkelen. Zo zie je op graven in Nederland vaak verjaardagskaarten die laten zien dat de overledene ouder wordt, zelfs na de dood. Bijvoorbeeld, iemand die op 47-jarige leeftijd overleed, wordt gefeliciteerd met zijn 50e verjaardag. Ook worden de overledenen geïnformeerd over nieuwe aanwas middels geboortekaartjes. En dan hebben we het nog niet eens gehad over de borrels die, zo getuigen de glazen en flesjes op graven, samen met de doden worden gedronken.

Kortom: in sociaal opzicht is doodgaan een gradueel proces en onderhouden levenden relaties met de doden. Deze relaties veranderen, vervagen of intensiveren, afhankelijk van tijd en plaats.

In tegenstelling tot wat veel mensen denken, zijn drugs niet legaal in Nederland. Wel zijn we in Nederland tolerant ten opzichte van softdrugs, zoals wiet. De overheid gedoogt het bezit van vijf wietplanten en vijf gram softdrugs en coffeeshops mogen kleine hoeveelheden verkopen onder strikte voorwaarden.

De tolerantie in Nederland tegenover softdrugs wordt het gedoogbeleid genoemd. Onder dit beleid worden bepaalde overtredingen van de Opiumwet niet actief vervolgd, zoals het bezit van een gebruikershoeveelheid drugs. Hieronder vallen vijf gram softdrugs, vijf wietplanten, een halve gram harddrugs of één pil. Een van de bekendste onderdelen van het gedoogbeleid is de verkoop van kleine hoeveelheden cannabis in coffeeshops. Coffeeshops mogen maximaal vijf gram cannabis per persoon per dag verkopen aan personen ouder dan 18 jaar. Daarnaast mogen ze maximaal 500 gram cannabis op voorraad hebben. Dit gedoogbeleid is in de jaren 70 ingevoerd om de markten van harddrugs en softdrugs te scheiden en om zo de gezondheidsrisico’s van drugsgebruik te beperken, criminaliteit te verminderen en overlast te voorkomen.

Maar er zit een gekke kant aan dit gedoogbeleid. De verkoop in coffeeshops wordt gedoogd, maar cannabis telen is verboden. Dit houdt in dat coffeeshophouders momenteel gedwongen zijn illegaal hun winkel te bevoorraden. Al jarenlang wordt in Nederland een discussie gevoerd over de vraag of de wietteelt gelegaliseerd moet worden. Voorstanders zeggen dat legalisering de gezondheid beschermt omdat er meer toezicht is op de kwaliteit. Daarnaast wordt criminaliteit tegengegaan, omdat coffeeshophouders niet langer in zee hoeven te gaan met criminelen. Tegenstanders zeggen juist dat legalisering gezondheidsrisico’s met zich meebrengt en leidt tot een toename van drugsgebruik.

In 2020 is de overheid daarom gestart met een experiment genaamd ‘de gesloten coffeeshopketen’. Dit is een experiment in elf gemeenten met als doel te onderzoeken of het mogelijk is om op een gecontroleerde manier cannabis te kweken en aan coffeeshops te leveren. De wetgeving is hiervoor aangepast zodat productie, distributie en verkoop binnen de elf gemeenten niet langer strafbaar zijn. Het experiment had een lange voorbereidingsfase, maar de eerste gereguleerde wiet is sinds eind 2023 te koop in de coffeeshops in Breda en Tilburg. De andere deelnemende gemeenten volgen in de loop van 2024.

Hoewel Nederland lange tijd bekend stond om zijn liberale softdrugsbeleid, zijn andere landen ons inmiddels voorbijgestreefd. Zo is de wietteelt in enkele staten van Amerika gelegaliseerd, net zoals in Canada en Uruguay. Ook onze oosterburen hebben een belangrijke stap gezet richting een liberaler cannabisbeleid. Vanaf 1 april 2024 mogen volwassenen in Duitsland 50 gram cannabis bezitten en drie planten telen voor eigen gebruik.

Politieke partijen gebruiken gepersonaliseerde advertenties op sociale media om jouw stem binnen te halen: zogeheten microtargeting. Zo krijg jij misschien een andere boodschap te zien dan de buurvrouw. Dat gaat hier weliswaar niet zo stiekem als in de Verenigde Staten (Cambridge Analytica), maar toch kan regulering verstandig zijn voor een transparant debat.

Politieke partijen halen alles uit de kast in hun strijd om de kiezersgunst. Tegenwoordig behoren ook gepersonaliseerde advertenties op de sociale media tot de vaste ingrediënten. De onderliggende techniek staat bekend als microtargeting: het gebruik van data-analyse om een afgestemde campagneboodschap voor te schotelen aan een specifieke doelgroep. Zo zou een ouderenpartij bijvoorbeeld specifiek vijftigplussers kunnen benaderen met een bericht over de wenselijkheid van een nieuw pensioenstelsel. Voor ieder wat wils.

Sinds het schandaal omtrent het Britse databedrijf Cambridge Analytica zijn de zorgen over microtargeting toegenomen. Het bedrijf zou de persoonlijke gegevens van miljoenen onwetende Facebookgebruikers hebben aangewend om te kunnen inspelen op psychologische kenmerken van kiezers, en diensten hebben verleend aan zowel Trump als de Brexiteers. In Nederland is van dergelijke heimelijke beïnvloedingsoperaties om verscheidene redenen vooralsnog geen sprake. Zo hebben politieke partijen hier vergeleken met de Verenigde Staten bescheiden campagnekassen, zijn er strenge Europese gegevensbeschermingsregels en maakt één stem in ons meerpartijenstelsel niet het verschil zoals in de tweestrijd om het Witte Huis. Kleinere budgetten, beperkte mogelijkheden en een verminderde prikkel. Geen paniek dus.

Niettemin zijn gerichte politieke advertenties op sociale media ook in Nederland een populair middel. Daaraan kleven wel degelijk risico’s: het gevaar bestaat dat kiezers maar één kant van het verhaal horen, zonder dat politieke tegenstanders dit kunnen tegenspreken. Een deel van het debat wordt zo achter de schermen gevoerd. In het ergste geval worden zelfs tegenstrijdige beloftes aan verschillende kiezers gedaan die niet tegelijkertijd kunnen worden waargemaakt. Microtargeting kan zo kiezersbedrog in de hand werken.

De vraag is dan ook of de overheid spelregels zou moeten invoeren. Die mogen niet zover gaan dat de vrijheid van meningsuiting van politieke partijen onder druk komt te staan. Terughoudendheid is daarom geboden, maar tegelijkertijd lijkt de gedragscode die politieke partijen en platformen samen vaststelden wat al te vrijblijvend. Het is aan de wetgever om een effectieve oplossing te vinden die tegelijkertijd grondrechten respecteert. In ieder geval is te denken aan transparantievoorschriften: microtargeting mag, mits partijen er eerlijk over zijn. Voor kiezers moet het dan duidelijk zijn wie hen bereikt, waarom en tegen welke prijs. Mogelijk vormt de aangekondigde Nederlandse wet echter mosterd na de maaltijd – de Europese Unie is op dit gebied een stuk sneller te werk gegaan.

In een wereld die steeds meer wordt gevormd door technologie, moeten overheden meer doen om de bescherming van jouw gegevens te versterken en af te dwingen. Nu er digitale kloven ontstaan, is het van cruciaal belang om te zorgen voor een eerlijke verdeling van middelen en macht. Wetten maken de weerspiegeling van maatschappelijke waarden in technologie mogelijk, bevorderen verantwoordelijke innovatie en vergroten de brede welvaart.

Technologie en data nemen een steeds belangrijkere rol in ons leven in. De snelheid waarmee grensverleggende toepassingen gebaseerd op kunstmatige intelligentie (AI) en vergelijkbare doorbraken een deel van ons leven worden, is bijna niet bij te houden. Dit heeft ook gevolgen voor onze samenleving. Er zijn mensen onder ons die profiteren van de voordelen en mogelijkheden van nieuwe apparaten en diensten, maar er zijn ook mensen die liever vasthouden aan de oude manier.

In de publieke sector heeft deze verdeeldheid gevolgen voor de manier waarop we omgaan met de overheid, bijvoorbeeld door gebruik te maken van digitale identiteitsdiensten zoals DigiD, of door onze inkomstenbelasting online in te dienen. In de private sector hebben we de laatste drie decennia de razendsnelle opkomst gezien van een handvol bedrijven. Ze domineren de digitale samenleving, cloud-infrastructuren of de machines die nodig zijn om computerchips te maken. Dit alles heeft gevolgen voor de verdeling van macht en onze autonomie, voor wie invloed heeft en wie niet, voor de manier waarop we welvaart creëren en verdelen, en voor de kansen die we hebben als individu en als samenleving.

Wet- en regelgeving is één van de manieren om met deze ontwikkelingen om te gaan. Maar regels kunnen ook worden gezien als een manier om een betere toekomst te creëren. In democratische landen – landen die de mensenrechten en de rechtsstaat respecteren – is het toegestaan om een legitiem debat te voeren met meerdere belanghebbenden dat tot bindende regels leidt. Deze regels stellen duidelijke verplichtingen vast omtrent verantwoordelijk gedrag met betrekking tot technologie, evenals rechten voor degenen die er mogelijk schade van ondervinden. In die zin is de vraag niet of wet-en regelgeving innovatie bevordert of belemmert. We moeten het inzetten om te onderhandelen over de principes die we ingebed willen zien in de technologie, het proces waarbij innovaties op een verantwoorde en faciliterende manier onderdeel worden van ons dagelijks leven, en hoe de kansen die technologie en data bieden welvaart voor iedereen kunnen creëren.

Volgens deze interpretatie zou de overheid meer moeten doen om jouw/onze data te beschermen.