‘Maatschappelijke aspecten zijn net zo belangrijk als technologie'

De ondergrond kan een cruciale rol spelen in de energietransitie. Maar hoe kunnen we ervoor zorgen dat we de energiebehoefte in balans brengen met de belangen van het milieu en de samenleving? Het symposium 'From Underground to Mainstream' brengt experts, belanghebbenden en onderzoekers uit verschillende disciplines samen om de rol van de ondergrond in de energietransitie te verkennen. Het evenement vindt plaats op 9 april en wordt mede georganiseerd door de Wubbo Ockels School for Energy & Climate.

Tekst: Jelle Posthuma

Johannes Miocic, Assistant Professor GeoEnergy aan de Rijksuniversiteit Groningen, is een van de keynote sprekers op het symposium. Hij spreekt over het belang van de ondergrond in de energietransitie. De ondergrond kan op drie manieren bijdragen, legt Miocic uit: door energieproductie met geothermie, door energieopslag (bijvoorbeeld met waterstof) en door CO2-opslag om de emissie te reduceren.

Volgens Miocic vormen gedecentraliseerde energieproductie en -opslag de toekomst voor de energietransitie. 'Mensen leggen vaak de nadruk op elektriciteit, maar innovaties in warmte hebben een veel grotere impact. Geothermische energie (aardwarmte, red.) kan een belangrijke rol spelen bij warmteproductie omdat het bijna overal op de planeet kan worden opgewekt.’

Uitdagingen en risico's

Energieproductie via geothermie is veelbelovend, maar de hoge kosten blijven een struikelblok. 'De TU Delft heeft zijn campus voorzien van aardwarmte, maar alleen het boren kostte al 15 miljoen euro', vertelt Miocic. CO2-opslag kampt met een vergelijkbaar probleem: zolang de CO2-prijzen laag blijven, is er geen financiële prikkel om te investeren.

Bovendien brengt het gebruik van de ondergrond altijd onzekerheden met zich mee, vervolgt de onderzoeker. 'Je kunt de exacte eigenschappen van de ondergrond pas bepalen na een boring', benadrukt Miocic. Zijn eigen onderzoek richt zich op het verbeteren van de voorspellingen van eigenschappen van de ondergrond. 'Er is namelijk een grote variatie in de verschillende aardlagen. Dat probeer ik met mijn team beter te begrijpen en te voorspellen.'

Hoewel er inmiddels technologieën bestaan om de ondergrond in kaart te brengen, blijven er risico's bestaan. Een van de grootste zorgen is 'geïnduceerde seismiciteit', oftewel aardbevingen veroorzaakt door menselijke activiteit. 'Dit is natuurlijk een belangrijk onderwerp in Groningen. We willen aardbevingen te allen tijden voorkomen.'

Publieke perceptie

De geschiedenis van aardbevingen in Groningen kan de publieke perceptie van (nieuwe) projecten in de ondergrond beïnvloeden. Zelfs als de kans op door mensen veroorzaakte seismiciteit erg klein is, kan de publieke perceptie projecten tegenhouden. Volgens Miocic vereist de aanpak van deze kwestie niet alleen technologische vooruitgang, maar ook de betrokkenheid van de sociale wetenschappen om de publieke perceptie beter te begrijpen.

Bas Ankoné, promovendus bij de onderzoeksgroep Environmental Psychology en organisator van het symposium, is het met hem eens. Ankoné's onderzoek richt zich op de beleidsacceptatie van activiteiten in de diepe ondergrond. 'Het onderwerp wordt vaak bekeken door een technologische bril, maar het maatschappelijke aspect is net zo belangrijk', stelt hij. 'Het viel mij op dat verschillende onderzoeksinstituten zich met dit onderwerp bezighouden en daarom willen we het symposium gebruiken om mensen bij elkaar te brengen en bruggen te slaan.'

Ankoné richt zich op de publieke perceptie, in het bijzonder op het gebied van geothermie. Het verhaal van Groningen lijkt een significante invloed te hebben gehad op zowel de publieke perceptie als het beleid, vertelt hij. 'In Groningen zijn verschillende problemen ontstaan en dat heeft mogelijk invloed gehad. Als de publieke perceptie verandert, lijken lokale overheden terughoudender om iets in de ondergrond te ondernemen. Groningen lijkt dus invloed te hebben gehad op de bredere beleidsbeslissingen over het gebruik van de ondergrond in Nederland.’

Dit geldt ook voor geothermie, legt de promovendus uit. ‘Mensen hebben slechts een vaag idee van wat er onder de grond gebeurt. Een associatie met de aardbevingen in Groningen zou kunnen leiden tot de angst dat hetzelfde kan gebeuren met geothermie. Hoe mensen eerdere bovengrondse schade ervaren, kan van invloed zijn op hoe ze naar toekomstige projecten in de ondergrond kijken.’

De promovendus benadrukt dan ook het belang van brede participatie bij de besluitvorming over het gebruik van de ondergrond. 'Vaak wordt inspraak gebruikt als middel om draagvlak te krijgen nadat de beslissing al genomen is. Ik betwijfel of dat de juiste volgorde is. Als we samen vorm willen geven aan het toekomstige energiesysteem, dan is er meer kennis nodig over de manier waarop mensen betrokken willen worden.’ Vooral bij geothermie is publieksparticipatie essentieel, legt Ankoné uit. ‘Geothermie kan niet zonder betrokkenheid van burgers. Op de plek waar je in de grond boort, moet de warmte namelijk ook worden gebruikt.'

Interdisciplinair

Marit Sprenkeling en Tessa Bosch van TNO richten zich eveneens op de maatschappelijke inbedding van het gebruik van de ondergrond. Op het symposium geven ze een keynote over een methodiek voor ondergrondprojecten, die de maatschappelijke inbedding van technologieën centraal stelt. Er zijn vier hoofddimensies bij het gebruik van de ondergrond, legt Sprenkeling uit. 'Deze dimensies stellen ons in staat om alle sociale aspecten in één raamwerk te vatten.'

De eerste dimensie is de impact op de omgeving en omvat fysieke, sociale en ruimtelijke aspecten. De tweede dimensie is het betrekken van het publiek en andere belanghebbenden. 'Is er bijvoorbeeld draagvlak voor het project?' De derde dimensie betreft de markt en financiële mogelijkheden. 'Het gebruik van de ondergrond voor de energietransitie is nog geen volwassen markt. Daarom moeten overheden bijspringen met subsidies. Daarbij rijst de vraag: wie draagt welke risico's?' Tot slot is er het beleidskader van wet- en regelgeving, zoals de Mijnbouwwet en de Omgevingswet.

Bovenal benadrukken Sprenkeling en Bosch het belang van een interdisciplinaire aanpak om de verschillende dimensies integraal te benaderen. Miocic wijst ook op het belang van samenwerking. Volgens hem is een cruciale vraag hoe je risico’s communiceert: 'Als een geowetenschapper zegt dat het risico heel klein is, hoe vertaal je dat dan naar een duidelijke en overtuigende boodschap voor het publiek?’

Hij noemt CO2-opslag als voorbeeld. Het is technisch haalbaar, maar door gebrekkige communicatie over de risico's in het verleden zijn projecten afgeblazen, stelt Miocic. 'Als we de ondergrond willen gebruiken, moeten we daar beter over communiceren.' Ankoné is het met hem eens. 'Het gaat om het communiceren van wetenschappelijke expertise naar een breed publiek. Met andere woorden, de underground mainstream maken.'

Het symposium From Underground to Mainstream: Leveraging the Subsurface for a Successful Energy Transition vindt plaats op woensdag 9 april 2025, van 10:30 tot 17:00 uur in House of Connections, Groningen. Inschrijven kan via de website van de Wubbo Ockels School for Energy & Climate.