Lisa Herzog, Hoogleraar Politieke Filosofie bij de Faculteit Wijsbegeerte:

‘Het sociaal verduurzamen van organisaties laat arbeidskracht floreren’

Waar gaat uw onderzoek over?

‘Binnen het vakgebied economische filosofie onderzoek ik welke filosofische kwesties er schuilen achter economische instituties. Ik heb onlangs bijvoorbeeld onderzoek gedaan naar de manier waarop organisaties met een hiërarchische arbeidscultuur duurzamer en democratischer kunnen worden door veranderingen meer vanuit de medewerkers te laten komen, bottom-up dus. Daarvoor heb ik met zowel medewerkers als managers binnen organisaties gesprekken gevoerd, bijvoorbeeld over wat er nodig is voor mensen om in complexe organisaties te werken.’

Een hiërarchische arbeidscultuur kan dus nadelig werken. Kunt u daar een voorbeeld van noemen?

‘Bij veel bedrijven geldt dat iedere individuele werknemer fungeert als een schakeltje in het symbolische rad van een bedrijf. In zo’n hiërarchische arbeidscultuur ligt de meeste kennis bij de mensen die het directe werk verrichten, zij vormen de laagste rang in de hiërarchie. Deze medewerkers hebben echter weinig contact met de lagen erboven waardoor hun kennis in de onderste lagen blijft steken en bedrijfsontwikkelingen en persoonlijke groei uitblijven. Kortom: duurzame arbeidsontwikkelingen worden belemmerd.’

Wat waren de resultaten van uw onderzoek?

‘Door met zowel werknemers als werkgevers in gesprek te gaan kwam ik tot de conclusie dat de communicatieve processen binnen een hiërarchische organisatie vaak te strategisch zijn georganiseerd. Bijvoorbeeld omdat de communicatie vaak eenzijdig van bovenaf komt en het gezag van een werkgever een open gesprek bemoeilijkt. Door hiërarchieën te verbreken is er meer ruimte voor discussie en dit leidt tot effectievere werkprocessen. Een mooi voorbeeld is het eeuwenoude model van coöperaties, die volledig gerund worden door werknemers zelf. Dit model symboliseert een bedrijfscultuur waar deze hiërarchische relaties zijn losgelaten. Deze vorm van zelforganisatie zorgt voor meer inspraak en invloed op bedrijfsprocessen. Er wordt veel onderzoek gedaan naar hoe deze bedrijfsstructuur bijdraagt aan het democratiseren van arbeid.’

Hoe sluit uw onderzoek aan bij het thema ‘social innovations for sustainability’?

‘Duurzaamheid in arbeid kun je op meerdere manieren benaderen. Op milieuniveau komt er in mijn onderzoek naar voren dat werknemers vaak het gevoel hebben dat ze geen recht of legitimiteit hebben om duurzaamheidskwesties in hun organisatie aan de kaak te stellen. Het voelt dan alsof persoonlijke waarden over duurzaam en verantwoord leven niet worden gerepresenteerd door hun bedrijf. De eerdergenoemde ouderwetse arbeidsstructuren zijn dan een obstakel voor groene transformaties.
Daarnaast is er sociale duurzaamheid die een belangrijke rol speelt in het optimaliseren van arbeidsprocessen. Dan gaat het bijvoorbeeld om investeren in de talenten van individuele werknemers waardoor de kwaliteit van de arbeid gewaarborgd blijft. Bovendien geldt: diversiteit en inclusie in arbeidskrachten zorgen voor diverse opvattingen en perspectieven, die op hun beurt weer leiden tot een breder blikveld in een organisatie. Daarnaast zorgt aandacht voor de individuele werknemer ervoor dat mentale problemen als burn-outs of onvrede binnen het werkproces eerder worden aangekaart en worden verholpen. Kortom: het sociaal verduurzamen van organisaties laat arbeidskracht floreren.’

Wat is het belang van samenwerking in uw onderzoek?

‘Binnen mijn onderzoek staat samenwerking centraal. Omdat ik me vooral verdiep in onderzoek naar arbeid is het nodig om met verschillende sectoren en disciplines het gesprek aan te gaan. Zo heb ik contact met vakbonden, start-ups en gevestigde bedrijven om een duidelijk beeld te krijgen van het huidige arbeidsmilieu. Deze samenwerking met het bedrijfsleven zorgt voor kennisverrijking binnen mijn vakgebied. Omdat mijn onderzoek interdisciplinair is, ben ik afhankelijk van netwerken en collega’s die soortgelijke onderzoeksthema’s vanuit een andere invalshoek benaderen. Ik ben dan ook groot voorstander van filosofisch onderzoek waarin het gesprek wordt aangegaan met een breed publiek – zowel binnen de universiteit als daarbuiten – om zo mooie samenwerkingen tot stand te brengen.’

Op 10 september was de Meet & Greet Young Researchers: Social Innovations for Sustainability. Online praten we nog even verder met RUG-onderzoekers die vanuit hun eigen discipline de link leggen tussen sociale wetenschappen en duurzaamheid.