Contracten in de blockchain: waar moeten we op letten?

De blockchain is het internet van de toekomst, zeggen veel experts. Het biedt een netwerk waar processen geautomatiseerd verlopen, zodat er minder mensen aan te pas komen. In theorie kunnen we in de blockchain ook contracten veiliger en efficiënter laten uitvoeren. Maar volgens Evert Neppelenbroek, universitair docent aan de Faculteit Rechtsgeleerdheid van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG), vormt deze geautomatiseerde omgeving juist een gevaar voor een correcte afhandeling van contracten. Hoe zo’n overeenkomst wordt opgesteld en uitgevoerd in de blockchain is namelijk in strijd met het contractenrecht.

In de blockchain wordt informatie in een grootschalig netwerk opgeslagen en beheerd, in plaats van door centrale partijen zoals een bank of overheid. Er is dus geen behoefte aan een intermediaire partij, waardoor allerlei processen, van banktransacties tot car-sharing services, zowel efficiënter als veiliger verlopen. De voorwaarden op basis waarvan de blockchain is gebouwd maken het grotendeels een waterdicht systeem, maar bij één van de belangrijkste toepassingen is dit nog maar de vraag: digitale overeenkomsten tussen twee partijen, oftewel contracten. In theorie zou je contracten van alle soorten en maten in de blockchain kunnen zetten: denk aan het automatische bestelsysteem van een supermarkt of de uitbetaling van iemands alimentatie. De uitvoering zou efficiënter worden, maar de wettelijke context waarin contracten normaal worden opgesteld en uitgevoerd kan botsen met de werking van de blockchain. Neppelenbroek, die zich specialiseert in elektronisch contractenrecht, schrijft momenteel een boek waarin hij de juridische overwegingen beschrijft die gemaakt moeten worden, voordat we op grote schaal contracten in de blockchain gebruiken.

Lastig te programmeren
Een van de belangrijkste aspecten van de blockchain is dat er minimale menselijke interactie nodig is om het te laten werken. Je programmeert datgene wat je wilt laten gebeuren en de uitvoering laat je aan het systeem over. Dat programmeren is waar volgens Neppelenbroek het probleem met contracten begint. Vanuit juridisch oogpunt staan overeenkomsten vaak open voor interpretatie omdat er altijd rekening moet worden gehouden met de wil van beide partijen. Een overeenkomst vergt dus vaak een flinke dosis subjectiviteit, maar hoe programmeer je dat in een taal van eentjes en nulletjes? Bij die vertaalslag van een wettelijke definiëring naar de blockchain kan veel van de oorspronkelijke afspraak verloren gaan.

Vertrouwen in de blockchain
Stel, je hebt een contract geprogrammeerd voor de blockchain. Als de contractpartijen elkaar niet kennen, leggen zij het vertrouwen in een juiste uitvoering ervan volledig in de blockchain zelf. Maar die geautomatiseerde omgeving brengt deze uitvoering in gevaar. Normaal wordt het wel of niet nakomen van een contract binnen het rechtssysteem door mensen gecontroleerd, maar in de blockchain ontbreekt deze controle. Wat als het nakomen misgaat? ‘Bedrijven hebben het geld om naar de rechter te stappen, maar als jij kleine transacties doet als consument, dan zit je gewoon gevangen in die blockchain’, zegt Neppelenbroek. Volgens hem vormt ook dit een uitdaging: ‘Het vertrouwen dat ontbreekt omdat er geen intermediair is, moet worden vervangen door een ijzersterke voorfase waarin dat contract wordt gebouwd. Daar moeten dus alsnog juristen en techneuten aan te pas komen.’

Juridische poort tot de blockchain
Veel van de juridische problemen die Neppelenbroek in de blockchain beschrijft spelen al sinds de jaren ’70 bij geautomatiseerde overeenkomsten. ‘Het zijn problemen die eigenlijk al voortvloeien uit het feit dat je een computer de contracten laat sluiten’, legt Neppelenbroek uit. De blockchain biedt nu een systeem waarin efficiëntie en veiligheid worden gewaarborgd door het weghalen van intermediairs, maar dat is precies datgene wat een juiste opstelling en uitvoering van contracten in gevaar brengt. Neppelenbroek verwacht dat het contractenrecht een bepalende rol krijgt bij het reguleren van de blockchain, voordat deze op grote schaal in gebruik wordt genomen. ‘Iedereen kan op de blockchain. Ik verwacht dat er een soort poort gemaakt wordt met juridische voorwaarden, waaronder je de blockchain mag betreden’, aldus Neppelenbroek.