Wetenschappers ontdekken grootste stellaire zwarte gat van de Melkweg

Een Europees team van astronomen heeft het grootste stellaire zwarte gat van de Melkweg ontdekt. Het zwarte gat is ruim dertig keer zo zwaar als onze zon en bevindt zich in het sterrenbeeld Arend op zo'n tweeduizend lichtjaar van de aarde. De sterrenkundigen deden hun bevinding bij toeval toen ze de vierde datarelease voorbereidden van ESA's Gaia-missie die van miljarden sterren in de Melkweg hun bewegingen volgt. Het zwarte gat werd opgemerkt omdat het een vreemde 'wiebelbeweging' teweegbrengt bij de ster die om hem heen draait. Gegevens van de Very Large Telescope (VLT) van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO) zijn gebruikt om de massa van het zwarte gat te bevestigen. Betrokken vanuit Nederland zijn onder andere Anthony Brown, Amina Helmi en Eduardo Balbinot.

Tekst: Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)

Amina Helmi (Rijksuniversiteit Groningen) is betrokken bij de ontdekking als lid van het Data Processing and Analysis Consortium van Gaia en vanwege haar expertise op het gebied van oude sterren en sterstromen. "Dankzij de ster die om het zwarte gat draait, konden we het zwarte gat ontdekken. De ster, en het zwarte gat, lijken afkomstig van een groep sterren die zijn ingevangen door onze Melkweg en die eerder door mijn eigen onderzoeksgroep zijn ontdekt. Heel toevallig keek ik al langer naar die groep sterren. En nu blijkt er dus een zwart gat aanwezig, dat is heel bijzonder. Een sterstroom met een zwart gat hebben we nog nooit gezien."

Eduardo Balbinot (Rijksuniversiteit Groningen en Universiteit Leiden) is ook lid van het Data Processing and Analysis Consortium van Gaia en gespecialiseerd in het klaarmaken en bewerken van grote hoeveelheden gegevens over sterren. Hij zoekt, net als Helmi, naar sterstromen die in de loop der miljarden jaren door onze Melkweg zijn ingevangen. "We hopen, dankzij nieuwe spectroscopische waarnemingen, binnenkort meer te weten over de oorsprong van de sterstroom en over het zwarte gat. En ik ga ervanuit dat er nu veel telescopen met voorrang op de ster en het zwarte gat worden gericht."

Anthony Brown (Universiteit Leiden) is hoofd van het Data Processing and Analysis Consortium van Gaia. Hij leidt het voorbereiden van de datareleases. "De vierde datarelease staat gepland voor eind 2025. We komen bij het gereedmaken van de gegevens wel vaker bijzondere dingen tegen, maar dit was zo verrassend dat we er nu mee naar buiten komen. Dat zorgt ervoor dat wetenschappers wereldwijd zo snel mogelijk dit bijzondere zwarte gat nader kunnen onderzoeken."

Lees meer:

• ESO's press release
• Discovery of a dormant 33 solar-mass black hole in pre-release Gaia astrometry. Door: Gaia Collaboration, P. Panuzzo, et al. In: Astronomy & Astrophysics, 16 april 2024 [original | preprint (pdf)]

Over NOVA

De Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA) is het samenwerkingsverband van de sterrenkundige instituten van de universiteiten van Amsterdam, Groningen, Leiden en Nijmegen. Toponderzoekschool NOVA heeft als missie het uitvoeren van baanbrekend sterrenkundig onderzoek, het opleiden van jonge astronomen op het hoogste internationale niveau en het delen van nieuwe ontdekkingen met de samenleving. De NOVA-laboratoria zijn gespecialiseerd in het bouwen van state-of-the-art optische/infrarood- en submillimeter-instrumentatie voor de grootste telescopen op aarde.