Waddengebieden wereldwijd belangrijk voor haaien en roggen

Waddengebieden zijn wereldwijd belangrijker voor haaien en roggen dan tot nu toe is gedacht. Onderzoekers van de Rijksuniversiteit Groningen en het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ) vonden dat waddengebieden – kustgebieden met zandplaten die bij eb droogvallen – belangrijke voedselgronden en schuilplekken zijn voor onder meer bedreigde soorten haaien en roggen. Bescherming van deze kwetsbare en dynamische waddengebieden is daarom van groot belang. De resultaten van dit onderzoek zijn op 21 februari gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Fish and Fisheries.

Wadplaten en biodiversiteit

Waddengebieden zijn dynamische gebieden die droogvallen bij eb en overstromen bij vloed. Ze staan bekend om hun ecologische rijkdom, met een hoge biodiversiteit en grote aantallen dieren. Het rijke bodemleven in waddengebieden, zoals schelpdieren, wormen en krabben en garnalen trekt enorme aantallen vogels aan, iets wat we bijvoorbeeld zien in onze Waddenzee. Vogels gebruiken de waddengebieden om bij te tanken tijdens hun trek of om te overwinteren. Vogels die gebruik maken van de Nederlandse Waddenzee overwinteren bijvoorbeeld vooral op tropische wadplaten langs de West-Afrikaanse kust. Tot nu toe is de ecologie van waddengebieden wereldwijd voornamelijk bestudeerd vanuit het perspectief van deze vogels. Over het zeeleven was minder bekend. Voor het nieuwe onderzoek hebben biologen van RUG en NIOZ de wetenschappelijke literatuur geanalyseerd om de rol van haaien en roggen in waddengebieden in kaart te brengen. Dit laat zien dat naast vogels ook haaien en roggen een belangrijke functie hebben in deze ecosystemen.

Voedsel en veiligheid

De cyclus van eb en vloed in waddengebieden vormt een uitdaging voor grote zeedieren zoals haaien en roggen. Hoofdonderzoeker Guido Leurs: ‘We zien in waddengebieden voornamelijk kleine soorten haaien en roggen, en daarnaast ook nog jonge individuen van grotere haaiensoorten, zoals de hamerhaai en stierhaai. Die gebruiken het ondiepe water om te schuilen voor grotereroofvissen en om naar voedsel te zoeken.’ Maar dat is niet zonder gevaar: haaien en roggen die bij vloed de wadplaten opzwemmen kunnen er stranden als het water daar bij eb vanaf stroomt. Leurs: ‘Kleine dieren zijn dan in het voordeel, zijn kunnen gemakkelijker met de getijden mee de platen op en af bewegen.’

Volgens de onderzoekers is de ecologische rol van haaien en roggen in waddengebieden erg onderschat. ‘We zien dat bijvoorbeeld roggen flink graven tijdens het zoeken naar voedsel, waardoor ze het landschap van waddengebieden sterk kunnen veranderen’, weet Leurs. ‘Deze kuilen hebben waarschijnlijk ook een invloed op andere soorten die deze gebieden gebruiken tijdens eb, zoals de vogels.’ Daarnaast is het waarschijnlijk dat zowel vogels als roggen en haaien gedeeltelijk achter hetzelfde voedsel aanzitten. De vogels jagen op deze prooi tijdens eb en de vissen tijdens vloed. Informatie hierover komt overigens vooral uit tropische waddengebieden, waar nog steeds veel haaien en roggensoorten aanwezig zijn. Uit onze eigen Waddenzee zijn deze soorten zo goed als verdwenen. Het is nog niet bekend wat de impact daarvan is op deze belangrijke gebieden.

Bedreigingen

Wereldwijd wordt momenteel een derde van de ongeveer 1200 haaien- en roggensoorten met uitsterven bedreigd. Maar voor soorten waarvan nu bekend is dat ze waddengebieden gebruiken is dat ongeveer de helft, concluderen de onderzoekers. Dit komt mogelijk door overbevissing van haaien en roggen binnen deze waddengebieden, maar ook erbuiten, waar de commerciële visserij zich concentreert. Leurs: ‘Haaien en roggen zijn mobiele soorten die bewegen tussen waddengebieden en de open oceaan. Dat betekent dat ze onderweg ook kwetsbaar zijn voor overbevissing.’ Het verlies van haaien en roggen uit waddengebieden kan de ecologische balans verstoren, omdat deze roofvissen een essentiële functie hebben. Daarnaast is volgens een recente schatting 16 procent van het oppervlak van waddengebieden verdwenen sinds 1984. Omdat haaien en roggen zo belangrijk zijn voor waddengebieden en vice versa, pleiten de onderzoekers voor een betere bescherming van deze ecosystemen. Hiervoor is samenwerking met lokale gemeenschappen en vissers cruciaal, aangezien waddengebieden vaak ook een grote economische en culturele waarde hebben.

Tekst: RUG/NIOZ

Referentie: Guido Leurs, Brian O. Nieuwenhuis, Thije J. Zuidewind, Nadia Hijner, Han Olff, Laura L. Govers: Where land meets sea: Intertidal areas as key-habitats for sharks and rays. Fish and Fisheries, 21 februari 2023