Academisch Nobel-feestje voor Feringa

Omdat het aantal plaatsen in Stockholm nogal beperkt is, organiseerde de RUG op 30 november een Nobel-lezing in de Martinikerk. Een officiële academische gebeurtenis met hoogleraren in toga, waarbij Ben Feringa een mooie generale repetitie van de uitreiking op 10 december kreeg. De sfeer was ontspannen en Feringa boeide zijn publiek uit de losse pols.

In een volgepakte Martinikerk kon het publiek de hoogleraren zien aankomen, in processie vanaf het Academiegebouw. Voorafgegaan door twee pedellen slingerde de lange stoet naar de Grote Markt, waar een mega-versie van de nano-auto van Feringa stond, gemaakt door de Gemeente Groningen en de RUG. Na een snel fotomoment met de reuze nanocar ging het verder naar de kerk.

Nadat de hoogleraren hun plek hadden ingenomen – wat nogal even duurde, want de opkomst was zeer groot – begon het officiële deel, ingeleid door Rector Magnificus Elmer Sterken. Hij wist deze middag de balans tussen academische plechtstatigheid en feestsfeer prima te bewaren. De officiële bekendmaking van de Nobelprijs voor chemie 2016 werd nog even op de schermen getoond, net als de beelden van de promotie van Feringa tot Commandeur in de Orde van de Nederlandse Leeuw. Daarna mocht Daniël Lohues – net zo Drents als Feringa – een nummer spelen. En toen was het tijd voor de lezing.

Vogels

Feringa sprak uit de losse pols, aan de hand van een beperkt aantal dia’s. De titel van zijn lezing was ‘The Art of Building Small’, hij nam zijn publiek mee naar de wondere wereld van moleculen. De verschillen tussen de natuurlijke nanomachines in onze cellen en de moleculaire motoren die Feringa en zijn collega’s maken kwam aan de orde – met de inmiddels bekende vergelijking met de eerst vlucht van de gebroeders Wright.

Wat Feringa maakt is geïnspireerd op de natuur, maar tegelijkertijd heel anders. Net zoals vliegtuigen geïnspireerd zijn op vogels, maar heel anders vliegen. En, aldus Feringa, we kunnen dan wel vliegtuigen maken, het is nog volstrekt onmogelijk om een vogel of zelfs maar één cel van een vogel te construeren.

Feringa vertelde over de geschiedenis van zijn onderzoek naar motoren, dat ooit begon met een zoektocht naar moleculen die informatie kunnen opslaan, in samenwerking met Philips. Het idee was geïnspireerd door de moleculen die in het oog licht opvangen en daarop reageren door van vorm te veranderen. Een kunstmatig molecuul dat schakelt tussen twee posities onder invloed van licht was de basis voor het door licht aangedreven motormolecuul.

Moleculaire motoren kunnen misschien ooit kleine nano-robotjes aandrijven die door het lichaam zwerven. Voorlopig ligt de toepassing vooral in het maken van slimme oppervlakken en schakelbare geneesmiddelen, die op de plek waar ze nodig zijn met licht worden aangezet. Feringa werkt daar aan samen met collega’s uit het UMCG.

Dankwoord

Aan het eind van de lezing volgde een dankwoord. Zijn secretaresse Tineke Kalter werd genoemd, net als echtgenote Betty. Bijzondere dank was er voor zijn ouders – inmiddels overleden – die hem aanmoedigden door te leren in een tijd dat er nog geen ‘hoger onderwijs voor velen’ bestond. Zijn negen broers en zussen zaten wel in de zaal. De slotwoorden waren: imagine the unimaginable, waarna een donderend en langdurig applaus losbarstte.

Daniël Lohues speelde vervolgens het nummer ‘op fietse’, waarbij op de schermen in de kerk beelden van een fietsende Feringa te zien waren. Daarna mocht burgemeester Peter den Oudsten het woord nemen. Hij maakte bekend dat de gemeenteraad Feringa tot ereburger van Groningen had benoemd: ‘Daar moesten we nog wel het reglement voor wijzigen, want eigenlijk is dat alleen toe te kennen aan inwoners van de stad.’ En Feringa woont in de gemeente Tynaarlo.

Erepenning

Vervolgens kwam er nog een officiële handeling van de burgemeester, die aantoonde dat hij goed naar Feringa had geluisterd. De Nobelprijswinnaar heeft vanaf de bekendmaking op 5 oktober erop gehamerd dat zijn werk alleen dankzij een goed team mogelijk was. En Den Oudsten kende de Erepenning van de stad Groningen toe aan dat hele team. Waar het protocol voorschreef dat één van Feringa’s medewerkers de penning in ontvangst zou nemen, werd al snel de hele groep op het podium uitgenodigd. Feringa stond er tussen te glimmen.

Het laatste onderdeel was een interview van Feringa door Volkskrant journalist Martijn van Calmthout. Hij ondervroeg Feringa vooral naar zijn manier van werken en de emoties achter de prijs. Leuk was de opmerking over de ‘schoonheid van moleculen’, waarbij Feringa aangaf dat wetenschappers niet alles rationaliseren, maar soms ook afgaan op hun gevoel. En hij vertelde dat hij soms thuis tijdens het lezen van de krant wel eens nieuwe moleculen zat te tekenen in de kantlijn.

Elmer Sterken sloot het officiële deel af, waarna voor de aanwezigen – met of zonder toga - nog een borrel klaarstond. Een mooie afsluiting van dit Drents-Groningse feestje. Op 10 december zal het allemaal nog eens dunnetjes - en ongetwijfeld veel formeler - worden overgedaan.