Groningen scoort in subsidies infrastructuur

Dinsdag 1 juli is 81 miljoen euro toegekend aan zes projecten die de wetenschappelijke infrastructuur in Nederland moeten verbeteren. Met deze investering, die onderdeel is van de Nationale Roadmap grootschalige onderzoeksfaciliteiten, wordt een forse impuls gegeven aan Nederlands onderzoek. Bij drie projecten zijn RUG-onderzoekers betrokken.

Nanolab

Het consortium NanoLabNl krijgt 17 miljoen euro om de vier bestaande onderzoekslaboratoria helemaal up-to-date te maken. In NanoLabNl werken de universiteiten van Delft, Eindhoven, Groningen en Twente samen op het gebied van nanotechnologisch onderzoek. In het Natuurkunde en Scheikunde gebouw van de RUG (Nijenborgh 4) staat een nanolab waarin onderzoekers, ook van buiten de RUG, kunnen werken.

Nanotechnologie is een onderzoeksveld dat zich snel ontwikkeld, ook op het terrein van apparatuur. Daarom was het nodig te investeren in ‘state of the art’ technieken om materialen en onderdelen te maken op nanoschaal (een nanometer is een miljoenste millimeter).

‘Een van de ideeën is om in Groningen een faciliteit te ontwikkelen waar we complete werkende onderdelen kunnen maken met verschillende materialen’, legt RUG-hoogleraar natuurkunde Beatriz Noheda uit. Dat gebeurt nu nog in stapjes, elk materiaal moet apart, doorgaans atoomlaagje voor atoomlaagje, worden opgebouwd. 'En pas aan het eind worden die materialen gecombineerd tot een werkend onderdeel, een device. Maar dat is minder nauwkeurig dan alles in één proces opbouwen.' Noheda was namens het Zernike Institute for Advanced Materials van de RUG betrokken bij de gehonoreerde aanvraag.

De nieuwe investering wordt vooral gebruikt om de focus van NanolabNl meer op kwantum-elektronische materialen te leggen, zegt ZIAM directeur Thom Palstra. ‘We willen kwantummechanica verwerken in nieuwe devices.’ Lang werd aangenomen dat kwantummechanische effecten niet bruikbaar waren voor het maken van toepassingen. De laatste jaren wordt steeds meer duidelijk dat deze effecten ook bij kamertemperatuur stabiel genoeg zijn.

‘Wat je kunt maken zijn kwantummechanische schakelingen die een materiaal bijvoorbeeld van supergeleidend naar niet geleidend laten overgaan, of van magnetisch naar niet-magnetisch. Dit soort schakelingen kan je gebruiken in informatietechnologie, bijvoorbeeld in kwantumbits, de qbits.’ Als voorbeeld noemt Palstra de koppeling van grafeen aan overgangsmetaal oxides. Daar zijn de technieken voor nodig die Noheda noemde. ‘Met bijvoorbeeld pulsed laser deposition kan je de eigenschappen van verschillende materialen koppelen.

Ongeveer een tiende van het totale budget zal naar verwachting in het Groningse nanolab worden geïnvesteerd.

Astronomie

Ook de sterrenkundigen van de RUG doen mee aan een van de zes projecten. Er gaat namelijk 12 miljoen euro naar de ontwikkeling van SKA, de Square Kilometer Array. Dit is een grote, samengestelde radiotelescoop die in Zuid-Afrika en Australië zal worden gebouwd. SKA is te zien als een opvolger van Lofar, de radiotelescoop die grotendeels in Noord-Nederland staat en is opgebouwd uit duizenden losse antennes verdeeld over tientallen locaties.

De investering is zowel bedoeld voor hardware (antennes) als de software die nodig is om de antennes te besturen en om de data te verwerken. Naast RUG-sterrenkundigen werken ook hun collega’s van de UvA, Universiteit Leiden en Radboud Universiteit mee, en het onderzoeksinstituut Astron in Dwingeloo. Het grootste deel van de 12 miljoen gaat naar Astron, dat daarmee antennes zal ontwikkelen.

Het Kapteyn Instituut voor sterrenkunde van de RUG zal de software voor callibratie en beeldvorming van de lage frequentie antennes bouwen. 'Wij bouwen daarbij voort op de software die we voor Lofar hebben gebouwd', vertelt hoogleraar sterrenkunde Leon Koopmans. 'Maar SKA is weer groter dan Lofar, dus we zullen die software moeten deconstrueren en dan weer modulair opbouwen.' Daar zal ongeveer zes ton mee gemoeid zijn. Enkele softwareontwikkelaars zullen er drie tot vier aan werken.

Biobanken

Ten slotte gaat er 9,8 miljoen naar BBMRI-NL2.0, het samenwerkingsverband tussen biobanken in Nederland waarvan hoogleraar genetica Cisca Wijmenga (RUG/UMCG) directeur is. Een biobank is een verzameling van medische gegevens en lichaamsmateriaal van zieke en/of gezonde mensen. BBMRI-NL2.0 ontwikkelt met het geld standaarden waardoor het mogelijk moet worden zoveel mogelijk gegevens uit biobanken te koppelen. Het gaat om onder meer bloed, weefsel, data, maar ook beeldmateriaal van bijvoorbeeld MRI-scans.

‘Door de integratie van klinisch, genetisch en moleculair materiaal kunnen ziekten veel eerder worden opgespoord of zelfs voorspeld—en dus beter behandeld’, aldus Wijmenga. ‘Dat zal op korte termijn van groot belang zijn, ook voor ziekten als hart- en vaatziekten en kanker die nu nog vaak dodelijk verlopen omdat ze te laat worden ontdekt om er nog iets aan te doen.’ Het is een landelijk project, waar bijvoorbeeld de Groningse biobank van het LifeLines project ook van zal profiteren.

Het ministerie van OCW stelt jaarlijks 40 miljoen euro beschikbaar voor de Nationale roadmap grootschalige onderzoeksfaciliteiten en tweejaarlijks kent NWO dit geld toe aan onderzoeksteams die hier aanspraak op willen maken. Een adviescommissie van NWO beoordeelt ingediende projecten op wetenschappelijke kwaliteit, belang voor innovatie, belang voor Nederland en kwaliteit van de opzet. Op de Nationale Roadmap grootschalige onderzoeksfaciliteiten staan sinds 2012 in totaal 29 onderzoeksfaciliteiten waarvan er nu zes financiering ontvangen.