Het Ei van Brunelleschi

Voor onderhoudende experimenten heb je niet per se een groot laboratorium nodig. Vier halve eieren en een stapel studieboeken simuleren de Dom van Florence.

Rond het begin van de vijftiende eeuw zaten stadsbestuurders en kerkvaders in Florence in hun maag met het dak van de Dom – of preciezer, met het ontbreken van een dak. In het midden van de bijna voltooide Santa Maria del Fiore kathedraal zat al bijna 150 jaar een 45 meter grote, ronde opening waarvan niemand een idee had hoe die overspannen moest worden. Daarbij waren er twee problemen: de kerkvaders eisten dat tegen de buitenmuren van de kerk geen steunberen gebouwd mochten worden en er waren geen boomstammen die lang genoeg waren om hoge steigers van te bouwen.

Uiteindelijk werd besloten een ontwerpwedstrijd uit te schrijven. Eén van de deelnemers was goudsmid-architect Filippo Brunelleschi, een van de boegbeelden van de renaissance en een beschermeling van de invloedrijke familie De Medici. Toen de kerkvaders hem vroegen hoe hij precies een zelfdragende koepel wilde bouwen, smakte hij volgens de overlevering een ei met de spitse kant op tafel – een uitvinding die tegenwoordig ten onrechte wordt toegeschreven aan Columbus. “Dat hadden we zelf ook nog wel kunnen verzinnen”, kreunden de commissieleden.

Pas na lang twijfelen gaf de commissie de opdracht aan Brunelleschi maar daarbij eiste men wel dat hij zou samenwerken met Lorenzo Ghiberti. Er was wel één probleempje: de twee architecten konden elkaar niet luchten en Ghiberti liet geen gelegenheid voorbijgaan om het ontwerp van zijn rivaal te bekritiseren. Een levensgevaarlijk plan, aldus Ghiberti; de koepel van Brunelleschi zou nog voor de voltooiing met donderend geraas instorten en de kerkvaders zouden er beter aan doen de bouwopdracht aan hem alleen te gunnen.

Brunelleschi raakte spuugzat van de kritiek en veinsde een langdurige, ernstige ziekte waardoor Ghiberti er ineens alleen voorstond. Om een lang verhaal kort te maken: hij bakte er geen snars van. Pas toen Brunelleschi zich verwaardigde van zijn ziekbed te komen en het toezicht weer in handen nam, kon de bouw verder gaan. Wijs geworden besloten de kerkvaders om Ghiberti te ontslaan en de hele opdracht aan Brunelleschi alleen te geven.

Neem voor het maken van het Ei van Brunelleschi vier eieren en breek voorzichtig de spitse kant open. De inhoud gaat in de pannenkoeken; het is je begonnen om de schalen. Draai op het breedste gedeelte rond het midden van iedere schaal een strook plakband en knip met een scherpe huishoudschaar de eierschalen zo dat je vier even hoge, halve doppen hebt. Zorg dat je de rand zo netjes mogelijk knipt; hoe rechter de rand, hoe beter het resultaat.

De rest van de proef is vrij eenvoudig: zet de eierdoppen op een vlakke ondergrond en kijk hoeveel gewicht je erop kunt stapelen. Telefoongidsen, wetenschappelijke handboeken, de Dikke Van Dale, het oeuvre van Simon Vestdijk, noem het maar op. In het Boem-lab konden we vijf dikke scheikundeboeken op de eieren leggen. Helaas hebben we – stom, stom, stom – niet nagemeten hoe zwaar die stapel boeken precies was. In een eiervrije reconstructie met vergelijkbare boeken kwamen we op een kilo of acht, negen – heel redelijk voor vier halve eieren.

Aan Brunelleschi danken we niet alleen de Dom van Florence. De architect staat ook bekend als de (her)ontdekker van het verdwijnpunt, het punt in een schilderij of tekening waar alle perspectiefl ijnen naar toe leiden. Naar verluidt schilderde Brunelleschi de contouren van gebouwen in Florence op een spiegel en viel het hem na een tijdje op hoe alle lijnen als je ze doortrok, samenkwamen in een punt op de horizon. Dankzij die ontdekking werd het ineens mogelijk om diepte te schilderen in een plat vlak – een revolutie in de schilderkunst.

Auteur: Ernst Arbouw