Trek van de grutto aangeleerd, niet aangeboren

De timing, de route en de bestemming van grutto’s op trek zijn aangeleerd en niet aangeboren. Dat blijkt uit een gedurfd experiment van onderzoekers van de Rijksuniversiteit Groningen, waarover het jongste nummer van tijdschrift Current Biology publiceert.

De onderzoekers brachten een aantal vogels met de hand groot. Deze grutto’s werden vlak voor de trektijd naar Polen gebracht en trokken vervolgens helemaal langs de routes van Poolse grutto’s. Nestgenootjes die hun trektocht begonnen in het broedgebied in Friesland vlogen de ‘normale’ trekroute naar het zuiden. “Het is een duidelijke aanwijzing dat trekgedrag bij deze vogels zeker niet alleen maar in de genen zit, of anderszins is aangeboren”, zegt Spinozaprijswinnaar Theunis Piersma, projectleider en laatste auteur. “De grutto’s leren de trekroute en de bestemming blijkbaar vooral van soortgenoten of andere factoren uit hun omgeving.”

'Met de hand' grootgebracht

Voor hun experiment verzamelden de onderzoekers complete nesten van vier eieren van grutto’s uit intensieve agrarische gebieden. Uit eerdere jaren was bekend dat de natuurlijke kans op overleving van deze nesten minimaal was. Na het uitbroeden van de eieren met een broedmachine zijn de vogels ‘met de hand’ grootgebracht. Piersma: “Overdag lieten we ze onder bewaking van stagiaires buiten op insecten jagen, ’s nachts zaten ze binnen en kregen ze wat extra insectenvoer van ons.” Tegen de tijd dat de kuikens ‘vliegvlug’ waren, splitsten de onderzoekers de groep. Uit ieder nest verhuisde de helft van de vogels naar het broedgebied van Poolse grutto’s, duizend kilometer naar het oosten. De andere helft bleef in Friesland. De onderzoekers lieten een deel meteen op het natuurlijke moment van uitvliegen los, en ander deel werd nog een maand in gevangenschap gehouden.

Zendertjes

De vogels kregen tijdens het loslaten kleine, 6 gram wegende, zendertjes op hun rug. Die zendertjes lieten zien dat de naar Polen verhuisde vogels de trekroutes en de bestemming van hun Poolse soortgenoten aanhielden, terwijl de Nederlandse kuikens de gewone, meer westelijke route volgden naar ook westelijker gelegen overwinteringsgebieden in Afrika. Uiteindelijk overwinterden de meeste 'Poolse grutto’s' enkele duizenden kilometers verder naar het oosten in Afrika en gebruikten ze ook een extra tussenstop in Europa, zoals de Poolse grutto’s normaal doen.

Naar school

Piersma is opgetogen over de resultaten. “Dit experiment laat duidelijk zien dat genetica niet allesbepalend is. Deze grutto’s leren vooral van hun omgeving. Ze gaan als het ware naar school. Een volgende stap in het onderzoek zou kunnen zijn te onderzoeken van wie ze nou precies leren. Zijn het oudere soortgenoten? Zijn het misschien zelfs heel andere vogelsoorten? ‘Praten’ de vogels misschien zelfs met elkaar?”

Flexibeler

Naast de antwoorden op biologische vragen, zit er ook een optimistische les in dit onderzoek, vindt Piersma. “Het laat zien dat vogels flexibeler zijn dan we hen gaven. Ze leren van hun omgeving. Dat betekent dat terkvogels, zolang er langs de trekroute voldoende leefgebieden aanwezig zijn, zich wat gemakkelijker kunnen aanpassen aan veranderingen in de plaats van geschikte gebieden dan we aanvankelijk dachten.”

Uit de genetische framing

Met het publiceren van de eenduidige resultaten van het translocatie-experiment kan Piersma zijn Spinoza 2014 project afsluiten. “We hoopten met deze tegendraadse experimenten trekvogels uit de ‘genetische framing’ te halen en soortgenoten, andere aspecten van de omgeving en de ontwikkeling van een individu een veel grotere plaats te geven dan ze tot nu toe kregen. Dit leidt onmiddellijk tot nieuwe vragen, want wat is de aard van de informatieoverdracht waar ze kennelijk gebruik van maken?”

Meer informatie

• Documentaire over dit onderzoek, gemaakt door Herman Zeilstra voor Omrop Fryslân
• Samenvatting van onderliggende proefschrift
• Theunis Piersma