Partijafsplitsingen in de Tweede Kamer (vanaf 1946)

Inleiding

Hieronder volgt een overzicht van de afsplitsingen van partijen (nauwkeuriger gezegd: fracties) in de Tweede Kamer sinds 1946.

Afgescheiden Kamerleden sluiten zich in Nederland zelden aan bij een andere fractie – de enige uitzondering in deze periode is S.J.M. Dijkman, die bijna twee jaar na zijn afscheiding van de CDA-fractie in 1983 tot de fractie van de PPR toetrad. Een enkeling verliet direct de Kamer (bijvoorbeeld C. Huijsen in 1977), de meesten bleven als zelfstandig kamerlid in de Tweede Kamer; hun nieuwe fractie draagt doorgaans de naam van de fractievoorzitter (‘Groep Gortzak’, etc). In veel gevallen richtten de afgescheidenen later een nieuwe partij op, of sloten zij zich bij een nieuwe partij aan.

Met uitzondering van de Partij voor Socialisme en Ontwapening (PSO) en de Lijst Nieuwe Politiek (LNP) namen alle nieuwe partijen deel aan de eerstvolgende Tweede Kamerverkiezingen; de meeste zonder succes. Vier wonnen wel zetels. Indien afgescheiden Kamerleden (via een nieuwe dan wel een reeds bestaande partij) in de Tweede Kamer terugkeerden, is dat in een voetnoot hieronder aangegeven.

Voor een nadere analyse en vergelijking met België, Duitsland en Groot-Brittannië in de periode 1945-2005 zie Paul Lucardie, Arjan Marchand en Gerrit Voerman, ‘Frictie in de fractie’, in: Eliora van der Hout, Wytze van der Woude en Gerrit Voerman, red., Representatie, fractiediscipline en financiering , Den Haag: Ministerie van Binnenlandse Zaken, 2007, 59-168.

Bekijk een grafische weergave van de partijafsplitsingen.

Overzicht partijafsplitsingen in de Tweede Kamer (vanaf 1946)

Dit overzicht is gebaseerd op gegevens van het Parlementair Documentatiecentrum (PDC) en het DNPP.

Lijst van gebruikte afkortingen:

[1] Helder, Pouw-Verweij en Eppink scheidden zich op 1 september 2023 af van respectievelijk de PVV-fractie en de JA21-fractie. Zij traden direct toe tot de Tweede Kamerfractie van de BoerBurgerBeweging (BBB).

[2] Op 22 mei 2020 werd Van Haga lid van Forum voor Democratie (FvD). Hij sloot zich niet aan bij de FvD-fractie in de Tweede Kamer, maar wilde als onafhankelijk Kamerlid daarmee wel nauw samenwerken.

[3] Brinkman richtte in mei 2012 de Onafhankelijke Burger Partij (OBP) op, die in juni fuseerde met Trots op Nederland, de nieuwe formatie kreeg de naam Democratisch Politiek Keerpunt (DPK).

[4] Van Schijndel was via de lijst van de VVD in 2005 in de Kamer gekomen, verliet de fractie in september 2006 en vormde vervolgens met B.J. Eerdmans de Groep Eerdmans/Van Schijndel en trad toe tot EénNL.

[5] Van As trad in augustus 2006 toe tot de Groep Nawijn, maar maakte zich daarvan los in september 2006 en verliet daarop de Kamer.

[6] Van Oudenallen, die onder de naam van H.F.M. Koster via de lijst van de LPF in de Kamer was gekomen, werd niet toegelaten tot de fractie van die partij.

[7] Verkerk keerde in september 1995 terug in de fractie van het AOV, toen de Groep Nijpels zich daarvan had afgescheiden; in 1998 zou hij opnieuw de fractie van het AOV verlaten, nu voorgoed.

[8] Van Wingerden keerde in september 1995 terug in de fractie van het AOV, toen de Groep Nijpels zich daarvan had afgescheiden.

[9] Van der Spek sloot zich aanvankelijk aan bij de Partij voor Socialisme en Ontwapening (PSO) maar trok zich vervolgens terug; de PSO heeft nooit aan verkiezingen deelgenomen.

[10] Janmaat zou zich kort na zijn vertrek uit de CP aansluiten bij de Centrumdemocraten (CD) en voor deze partij in 1989 in de Kamer terugkeren.

[11] Scholten zou zich later aansluiten bij de PvdA en namens deze partij in 1998 in de Eerste Kamer gekozen worden.

[12] Dijkman sloot zich 18 april 1985 aan bij de PPR (en de PPR-fractie in de Tweede Kamer) maar keerde in 1986 niet terug in de Kamer.

[13] Huijsen kwam in 1976 in de Kamer via de lijst van de CHU en scheidde zich onmiddellijk af; na de verkiezingen van 1977 zou hij lid (maar geen Kamerlid) worden van de PvdA.

[14] Van Veenendaal kwam op 28 juli via de lijst van de PvdA in de Kamer en sloot zich onmiddellijk aan bij de Groep Goedhart; in 1971 werd ze namens DS’70 staatssecretaris, in 1972 keerde ze voor deze partij terug in de Kamer.

[15] Kronenburg scheidde zich op 12 december 1968 af van de Groep Harmsen omdat hij niet tot de in november opgerichte partij Binding Rechts (BR) wilde toetreden; in 1971 nam hij deel aan de Kamerverkiezingen via de partij Democraten 2000.

[16] Janssen sloot zich in 1972 aan bij de PvdA en keerde namens deze partij in datzelfde jaar terug in de Kamer.

[17] Kessel scheidde zich wegens ziekte pas op 20 maart 1968 van de KVP af.

[18] Van Doorn trad na afscheiding van de KVP meteen uit de Kamer maar was van 1973 tot 1977 namens de PPR minister van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk.

[19] Gortzak sloot zich met een groot deel van de SWP later aan bij de PSP en zou namens deze partij in 1969 in de Kamer terugkeren.

[20] De Groep Gortzak nam aan de Kamerverkiezingen van 1959 deel als Lijst-Wagenaar en richtte kort daarna de Socialistische Werkers Partij (SWP) op.

Grafische weergave van partijafsplitsingen in de Tweede Kamer (vanaf 1946), per decennium