Team Albatrozz bouwt revolutionaire windturbine na vondst van ‘Willy Wortel’ Stamhuis

In zijn windtunnel op Zernike ontdekt Eize Stamhuis de slimme kracht van zeevogels. Maar wat te doen met het octrooi voor veelbelovende molenwieken? Een verbond met twee vooruitstrevende ondernemers leidt tot de start-up Albatrozz. Van een verrekijker op Helgoland naar een opzienbarende windturbine bij Zeewolde en grootschalige toepassingen.

_{Tekst: Riepko Buikema, afdeling Communicatie. Foto’s: Henk Veenstra, Douwe de Boer}

'Heb je wel eens een filmpje gezien van een landende albatros?', vraagt Eize Stamhuis. Niet voor het eerst deze middag twinkelen de ogen achter zijn montuurloze bril. 'Dat ziet er meer uit als een vliegtuigongeluk. Boemerdeboem.'

Dat de zeevogels met hun enorme spanwijdte tijdens de landing niet te pletter vallen, danken ze aan een speciale techniek. Albatrossen laten hun lange vleugels wiebelen rond de lengteas, oscilleren genaamd, zodat zij ondanks hun lage snelheid toch veilig de grond bereiken.

Helgoland

De wiebeltechniek intrigeerde Stamhuis, als Associate Professor Experimentele Mariene Zoölogie & Biomimetica is hij altijd op zoek naar toepasbare wonderen der natuur. Hij ging ervoor naar Helgoland, stond met een verrekijker op de rotsen. 'Daar zie je reuzenstormvogels bij lage snelheden continue precies dat doen. Ze spelen met luchtwervelingen. Het is ontzettend interessant om daar naar te kijken, om van de natuur te leren. Rond instabiele aerodynamica is nog veel te ontdekken. Ingenieurs worden daar vaak wat zenuwachtig van, ik niet. Dan wordt het pas echt leuk.'

Lang verhaal kort: Stamhuis kopieerde de beweging van albatrossen, testte met modelvleugels in zijn windtunnel op Zernike en stond versteld van de resultaten. 'De lift, de opwaartse kracht van de vleugel, was door dat wiebelen op piekmomenten wel twee keer zo hoog.' Mooi voor een wetenschappelijke publicatie, maar techneut Stamhuis (hij deed ooit een paar jaar HTS en was tien jaar hoogleraar op een technische hogeschool in Duitsland) snakte naar een toepassing.

Extra opbrengst

Windturbines bleken dé niche voor de onvermoede effecten van wiebelende albatrosvleugels. 'Windmolens zijn redelijk inefficiënt bij lage snelheden. Ze zijn ontworpen voor optimale opbrengst bij snelheden boven acht of tien meter per seconde. Dat is in Nederland bijna nooit het geval, zelfs op zee waait het gemiddeld maar zes of zeven meter per seconde. Door het laten wiebelen van een deel van de wiek start een turbine eerder met draaien en produceer je juist bij lage windsnelheden extra opbrengst.'

'Dat idee is al acht tot tien jaar geleden geboren', zegt Stamhuis, als hij meteen bij binnenkomst in zijn kantoor een schaalmodel van een turbinewiek van tafel pakt. Hier, in een georganiseerde chaos van dozen met vliegtuigen van lego, kartonnen vleugels en plastic vissen, demonstreert hij bevlogen zijn vinding. 'We veranderen steeds kortstondig de aerodynamica door delen van de wiek los van elkaar te laten bewegen, net als het wiebelen van de vleugels van die albatros. Dat levert bij lagere windsnelheden gemiddeld 25 tot 35% meer windenergie op.'

Er kwam een octrooi, met goedkeuring van het College van Bestuur. 'Maar dan moet je er ook iets mee gaan doen', verzucht Stamhuis. 'Een hoop gedoe man. Wil jij met mij in een windtunnel lekker naar luchtstromen rond een vleugel kijken, dan ben ik er bij. Maar marktverkenningen… dat is mijn ding gewoon niet.'

Spannend

Op initiatief van de Stichting Business Generator Groningen verschijnt dan Elzo de Lange ten tonele. Zijn bedrijf EmpowerMi helpt grote bedrijven bij valorisatie en innovatie en assisteert onderzoeksgroepen hun vindingen een stap verder te brengen. 'In het verleden werkte ik samen met het bedrijf van mijn compagnon Geert van Ek aan de financiering en de bouw van Gemini, destijds het grootste Nederlandse windpark op zee. Wij stelden ons de vraag: kan de windsector hier iets mee, zou ze het aandurven? Die afweging was best spannend. Er lag een potentieel waardevol octrooi dat op korte termijn zou verlopen, terwijl de toepassing nog lang niet geschikt was om naar de markt te brengen. Geert en ik keken elkaar diep in de ogen: laten we dit liggen of gaan we gas geven en het in elk geval proberen?'

Het wordt dat laatste. De Lange: 'Dankzij ons zakelijke netwerk en onze ingangen op het juiste niveau bij grote turbinebouwers en windparkexploitanten konden wij bliksemsnel een analyse maken.' Het leidt tot de start-up Albatrozz die, gesteund door NWO en later het ministerie van Economische Zaken en Klimaat, wordt opgericht met maar één doel: zelfs de grootste sceptici overtuigen dat dit revolutionaire idee, deze oorspronkelijke vinding van Stamhuis, rendabel, veilig en haalbaar is.

Geschokt

Die sceptici zijn er in overvloed, ondervindt Stamhuis op de netwerkbijeenkomst WindDays 2019 in Rotterdam. 'Wij waren the new kid on the block, de Willy Wortels die weer eens iets hebben bedacht.' En dat niet alleen, zegt De Lange. 'In eerste instantie reageert iedereen in de sector geschokt. Daar was de ontwikkeling jarenlang totaal de andere kant op: naar grotere, stabiele turbines, te bouwen op plekken met nog meer wind. Wij zetten juist in op slimmere, meer complexe, dynamische turbines. Dat maakt het super risicovol. De markt laat eerst ons de kastanjes uit het vuur halen.'

Zonder geluk vaart niemand wel, lacht De Lange dan. Windproducenten krijgen steeds meer last van de global terrestrial stilling, het fenomeen dat de gemiddelde windsnelheid wereldwijd door klimaatverandering al drie, vier decennia afneemt. 'Dat is nu terug te zien in hun jaarcijfers. Daardoor verschuift de focus naar opbrengst bij lage windsnelheden. Bovendien is het door de filevorming op het stroomnet tijdens piekmomenten razend interessant als het ons lukt om windenergie te produceren op momenten waarop anderen niet of minder kunnen leveren.'

Slopen

Het bezorgt de mannen van Albatrozz extra wind in de zeilen op weg naar Barneveld, naar de Nederlandse vally of windenergy, waar talloze bedrijven ontsproten rond de fameuze windturbinefabrikant Lagerwey. In een hangar van Rengineers wordt met experts uit de windsector een set van drie bestaande wieken aangepast aan de vondst van Stamhuis. 'We hebben een paar weken geleden het eerste stuk uit zo’n wiek gezaagd', zegt de onderzoeker. 'Dat voelt heel raar, want je vernielt eigenlijk iets heel moois. Maar deze ietwat elastische wiek van 26 meter, met vier wiebelende flaps van twee meter, is eigenlijk de geboorte van Albatrozz.'

En dan moet het er binnenkort echt van komen: in een weiland bij Zeewolde wordt een turbine van Pure Energie voorzien van de Albatrozz-wieken. 'We kunnen straks vergelijken met een identieke turbine tweehonderd meter verderop zonder modificatie en met de historische data van alle molens in het park', zegt De Lange. 'We kijken naar opbrengst, naar geluid, naar betrouwbaarheid en slijtage. Het is aan ons om het ultieme bewijs te leveren dat onze technologie werkt.'

Optimisme

De ondernemer is hoopvol gestemd. 'De interesse vanuit de markt wordt steeds concreter. Onlangs hebben nog een selecte groep windparkeigenaren en turbinebouwers bijgepraat over de slag die we de afgelopen twee jaar hebben gemaakt en het huidige ontwerp. Albatrozz begint rond te zingen.'

En Stamhuis? Die is alweer op zoek naar nieuwe vindingen. Bouwde met een promovendus een kleine windturbine op het erf van zijn boerderij vlak boven de stad. De wieken zijn gebaseerd op de helikopterzaadjes van de esdoorn. 'Een heel simpele wiek, met een iets lagere opbrengst, maar veel gemakkelijker te maken dan gewone wieken. Het is niet meer dan een plank hout met een randje, dat kan ideaal zijn voor ontwikkelingslanden.' Hij lacht. 'Ik kijk nu eenmaal anders naar de wereld, ik zie overal luchtstromingen.'

Meer informatie

• De website van Albatrozz

• European Patent further accelerates wind energy research at the UG

• Business Generator Groningen