mr. drs. Thom Geertsema, Docent / Vakgroep Privaatrecht en Notarieel recht, t.p.c.geertsema rug.nl

Momenteel is er de nodige commotie onder dierenartsen in Nederland en de rest van Europa over de toekomst van hun beroepsuitoefening. Dit klinkt heftig, en dat zou het in theorie ook kunnen zijn. Maar wat is er nu precies aan de hand? En misschien nog wel belangrijker, hoe loopt het af? In deze blog post leest u het antwoord op deze vragen en over het overkoepelende thema antibioticaresistentie in internationaal perspectief.

In de week van 13 september 2021 vindt er in het Europees Parlement een stemming plaats. Onderwerp van deze stemming is een motie van Martin Häusling (Greens/EFA) die betrekking heeft op de EU-diergeneesmiddelen verordening (Regulation (EU) 2019/6). Met de motie, indien deze wordt aangenomen, wordt het mogelijk gemaakt om bepaalde antibiotica exclusief voor humaan gebruik te reserveren.

Vanwaar dit verlangen?

Het antwoord op deze vraag heeft te maken met de resistentieproblematiek waar we vandaag de dag mee te maken hebben. Antimicrobiële resistentie (AMR), waaronder ook begrepen antibioticaresistentie, speelt op mondiaal niveau. In de wetenschappelijke literatuur wordt het gevaar hiervan meermaals onderstreept en wordt er soms zelfs gesproken over een ‘sluipende epidemie’.[1] Dat de resistentieproblematiek op grote schaal binnen Europa en de rest van de wereld speelt blijkt uit diverse onderzoeken. Zo blijkt uit onderzoek in 2015, dat binnen de Europese Unie op jaarbasis zo’n 33.000 mensen sterven als gevolg van de resistentieproblematiek.[2] Een stijging van meer dan 30% ten opzichte van 2007.[3] Wanneer er niet wordt ingegrepen zou uit onderzoek blijken dat wereldwijd in 2050 maar liefst 10 miljoen mensen komen te overlijden als gevolg van AMR.[4]

Maar wat is resistentie precies?                                                     

De resistentieproblematiek komt er in het kort op neer dat infectieziekten minder goed bestreden kunnen worden, omdat de verantwoordelijke ziekteverwekkers niet of minder goed reageren op de ingestelde therapie. Zie in dit kader onder meer de problematiek met Meticilline-Resistente Staphylococcus Aureus (MRSA), Extended Spectrum Beta-Lactamase (ESBL) en Carbapenem-Resistente Enterobacteriaceae (CRE of CPE). De oorzaak is gelegen in onder meer veelvuldig gebruik van bepaalde antibiotica waardoor ziekteverwekkers minder gevoelig zijn geworden voor dat specifieke middel. In sommige gevallen is een alternatief antibioticummiddel wellicht een optie, maar uiteraard ook met het gevaar op resistentie voor dat andere middel. En met het feit dat er slechts een beperkt aantal antibioticamiddelen voor handen zijn, dreigt het risico dat sommige infecties niet (meer) met antibiotica te bestrijden zijn. Het is niet in discussie dat dit een scenario is dat te allen tijde voorkomen moet worden.

Is deze motie nu de oplossing?

Het antwoord op deze vraag is afhankelijk van diverse factoren en niet met een simpele ‘ja’ of ‘nee’ te beantwoorden. Met de genoemde aantallen is duidelijk dat dit een niet te onderschatten probleem is. In de toekomst, maar ook al vandaag de dag. Wel is het van belang om uitgebreid stil te staan bij de gevolgen wanneer de motie wordt aangenomen. Antibiotica zijn in de veterinaire, maar ook in de humane praktijk, een veelgebruikt middel. Het wordt voor een groot scala aan aandoeningen ingezet, regelmatig in combinatie met andere medicatie. Het gebruik van antibiotica in de veterinaire sector is aan regels onderhevig, en vanuit de sector zijn in de afgelopen jaren diverse initiatieven opgezet om het antibioticagebruik te verminderen. Blijkens de recente kamerbrief van de Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit van 21 juli 2021 is het antibioticumgebruik op veehouderijbedrijven in de periode 2009-2020 met 69% gereduceerd.[5] Dit zijn significante aantallen en laat zien dat de sector zelf ook bereid is gebleken het AMR-probleem aan te pakken. Het is lastig te voorspellen of het reserveren van antibiotica voor exclusief de humane sector de volgende stap zou moeten zijn. Voor de praktiserende dierenarts brengt dit namelijk de nodige belemmeringen met zich mee in de dagelijkse praktijk, ook op ethisch niveau. Wanneer – platgezegd – de gereedschapskist voor dierenartsen wordt uitgedund, waardoor dierenartsen minder medicatie tot hun beschikking hebben, heeft dit gevolgen voor de behandeling van zieke dieren. Het is denkbaar dat dit gevolgen heeft voor het welzijn van dieren. Een minder effectieve behandeling van aandoeningen brengt immers ongemak voor het dier met zich mee wat leidt tot een mogelijke aantasting van het welzijnsniveau. Daar komt nog eens bij dat (onbehandelbare) zieke dieren die, ondanks inspecties, toch in de voedselketen zouden belanden op hun beurt de volksgezondheid ook in gevaar kunnen brengen.

Al met al is het vraagstuk rondom AMR een complexe aangelegenheid wat vraagt om een multidisciplinaire aanpak. Het is goed om te zien dat er vanuit de veehouderij en dierenartsen, maar ook op Europees en mondiaal niveau al de nodige succesvolle initiatieven zijn ontplooid. Desalniettemin blijft het van belang om ook over verdere vervolgstappen na te denken. De uitslag van de stemming volgende week in het Europees Parlement kan een nieuwe fase inluiden in de bestrijding van resistentie.

To be continued…

[1] Mensink, Infectieziekten en Veiligheid - Toekomstige uitdagingen voor maatschappij en beleid, RIVM 2007.

[2] https://www.ecdc.europa.eu/en/news-events/33000-people-die-every-year-due-infections-antibiotic-resistant-bacteria

[3] European Centre for Disease Prevention and Control/European Medicines Agency Joint Technical Report, ‘Thee bacterial challenge: time to react - A call to narrow the gap between multidrug-resistant bacteria in the EU and the development of new antibacterial agents’, September 2009.

[4] ‘Tackling drug-resistant infections globally”, Review on Antimicrobial Resistance, May 2016, https://amrreview.org/sites/default/files/160525_Final%20paper_with%20cover.pdf.

[5] SDa-rapport 'Het gebruik van antibiotica bij landbouwhuisdieren in 2020'.