Wetenschap werkt: Hoe een armband belagers wegjaagt door een misselijkmakende geur te verspreiden

De wetenschap draagt dag in, dag uit bij aan oplossingen voor uiteenlopende maatschappelijke problemen. Van nieuwe medicijnen tot slimme oplossingen voor de landbouw; ons onderzoek helpt de maatschappij vooruit. Dit is echter niet altijd meteen zichtbaar. In de nieuwe rubriek Wetenschap werkt, delen we daarom verhalen die gaan over concrete innovaties, producten en ideeën om te laten zien dat wetenschap werkt!

Een werkelijk misselijkmakende, walgelijke geur om belagers te verjagen, geactiveerd door middel van een klein knopje op je armband: duizenden vrouwen over de hele wereld dragen het al om zichzelf te beschermen. Seksuologe Charmaine Borg van de Faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen speelde een doorslaggevende rol bij de ontwikkeling ervan.

Stel je voor: een jonge vrouw verlaat de kroeg na een leuke avond uit. Terwijl ze naar huis loopt, hoort ze voetstappen achter zich die steeds dichterbij komen. Er lijkt niemand anders in de buurt te zijn. Plotseling pakt iemand haar agressief vast en probeert haar een donker steegje in te trekken. De vrouw drukt op een knopje op haar armband die onmiddellijk een ongelooflijk vieze, weerzinwekkende geur verspreidt. De aanvaller walgt van deze geur en kan niets anders doen dan achteruit te lopen en zich terugtrekken. Klinkt dat als een sciencefictionverhaal? Nu niet meer.

Wat voor onderzoek gaat er schuil achter deze technologie?

Het begon allemaal met een vraag die seksuoloog Dr. Charmaine Borg en Prof. Peter de Jong hadden: ‘We ontdekten dat gevoelens van walging en seks dicht bij elkaar liggen maar ook tegenstrijdig zijn. We ontdekten dat vrouwelijke proefpersonen reageren met walging, wanneer ze niet opgewonden zijn en worden geconfronteerd met seksuele prikkels. Dit verandert echter wanneer vrouwen al seksueel opgewonden zijn. Onze conclusie: seksuele opwinding verzwakt onze natuurlijke walgreactie.’

Het onderzoek trok veel aandacht. Borg werd benaderd door innovator Roel van der Kamp, de oprichter van Invi. Hij had de statistieken over seksueel geweld gezien en was geschokt door de cijfers. Ook al kent seksueel geweld vele vormen en gradaties: hij wilde iets doen om te zorgen voor een bepaalde mate van bescherming. Charmaine: ’Toen hij ons onderzoek las, vroeg hij zich af of een walgelijke geur een negatieve invloed zou kunnen hebben op seksuele opwinding. Precies andersom, zeg maar. Mijn toenmalige promotor en ik hadden al een model in ons hoofd waarbij dit zou kunnen kloppen.’

Borg en haar collega’s, geïnspireerd en aangemoedigd door Van der Kamp, voerden een nieuw onderzoek uit. Borg: ‘In dit nieuwe onderzoeksexperiment lieten we proefpersonen een erectie krijgen, waarna bij de ene groep een zeer onsmakelijke geur naar binnen werd gespoten en bij de andere een neutraal ruikend oplosmiddel.’ De geur die we gebruikten werd ontwikkeld in samenwerking met hoogleraren scheikunde en Amerikaanse militaire experts met wie Roel in contact kwam nadat de eerste opzet van ons onderzoek was afgerond. We ontdekten dat deze afstotende geur alleen al de erectie vrijwel onmiddellijk stopt, zelfs wanneer deze sterk verdund is.

Hoe werkt de armband?

De resultaten gaven zowel Borg als Van der Kamp het vertrouwen dat een armband die een onverdunde versie van de weerzinwekkende geur zou verspreiden door middel van het indrukken van een knop bescherming zou kunnen bieden aan degenen die de armband dragen. De Invi-armband, die verkrijgbaar is in verschillende kleuren en stijlen, kan worden gedragen als een gewone armband. Door op een knop op de kleine metalen houder te drukken, komt de onaangename geur vrij, waardoor mensen in de buurt gedwongen worden om afstand te nemen én anderen die verder weg zijn, worden gewaarschuwd dat er iets aan de hand is.

Over de hele wereld gedragen

Van der Kamp promoot de armband wereldwijd, vooral bij vrouwen die eerder slachtoffer zijn geweest van seksueel geweld. Charmaine: ‘Uit onderzoek blijkt dat deze vrouwen een grotere kans hebben om opnieuw doelwit te worden. De armband geeft ze een zeker gevoel van vertrouwen en veiligheid dat ze eerder niet hadden. Het Nederlands Centrum Seksueel Geweld biedt het nu aan slachtoffers aan. Ngo’s in Burundi, Congo en andere plekken doen hetzelfde. Tot nu toe zijn er al meer dan tienduizend armbanden verkocht.

In de toekomst wil Charmaine deze onderzoekslijn uitbreiden om de bredere psychologische en fysiologische effecten van het dragen van de armband te kunnen bestuderen. Ze heeft onlangs contact gehad met Van der Kamp met als doel om na te gaan of het bijdraagt aan een positieve invloed op lichaamshouding, zelfperceptie en assertiviteit — factoren die het risico op verdere victimisatie zouden kunnen verminderen. Borg: ‘Door inzichten uit de psychofysiologie en gedragswetenschappen te integreren, zouden toekomstige onderzoeken empirisch bewijs kunnen leveren over hoe draagbare interventies zoals de Invi-armband de eigen weerbaarheid en veerkracht kunnen vergroten.’

Weerbaarheid

Charmaine is tevreden over hoe de dingen zich ontwikkelen: ‘Ik was heel blij dat ik een onderzoek kon opzetten dat heeft bijgedragen aan de ontwikkeling van de armband en uiteindelijk aan de bescherming van vrouwen wereldwijd. Hoewel veel seksueel geweld niet per se plaatsvindt in donkere steegjes, biedt het toch enige mate van bescherming. Daarnaast voelen degenen die de armband dragen zich veiliger. Charmaine: ‘We krijgen vaak e-mails van vrouwen die zeggen dat de armband ervoor gezorgd heeft dat ze weer zelfvertrouwen hebben, en dat is geweldig. Sterker nog, onderzoekers in Rotterdam bestuderen momenteel in hoeverre de armband vertrouwen geeft aan degenen die hem dragen. En we hebben verhalen gehoord waarin de armband ook effectief was bij niet-seksuele gewelddadige aanvallen, wat heel veelbelovend is.’

Wil je meer weten over Wetenschap werkt? Bekijk dan de overzichtspagina voor alle edities.